مطالعه تطبیقی عناصر و ساختارالگویی طرح بیدمجنون درحوزه های شمال غرب ایران و چهارمحال وبختیاری(قرون20و19 میلادی)

طرح بید مجنون ازمشهور طرح های قالی ایرانی است که در گستره قالی های روستایی جایگاهی ارزنده و درخور توجه دارد. با آنکه زادگاه دقیقی نمی توان برای طرح بیدمجنون معین نمود اما به واسطه نمونه های کهن موجود درحوزه شمال غرب ایران، خاصه حوزه بیجار را از اصلی ترین پایگاه های این طرح می دانند. بکارگیری خطوط شکسته ، نیمه گردان و بهره گیری از بافتی متوسط آن را در طیف شناسه های قالی های روستایی قرار می دهد. عناصر اصلی آن نقشمایه های درخت بیدمجنون ، سرو ، سپیدار ، تبریزی و درختان میوه است. این عناصر درهمنشینی هایی متعادل و در تناسب با یکدیگر الگویی واگیره یی پدید می آورند که از اقبال فراوانی در حوزه های چهارمحال و بختیاری و شمال غرب ایران و حتی فراتر از مرزهای میهنی برخوردار شده است. مقاله حاضر به بررسی عناصر و تنوع آن درطرح بید مجنون ازطریق تحلیل 20 نمونه از نواحی مهم روستایی آن و به انگیزه چگونگی ترکیب بندی و شکل گیری ساختار الگویی آنها می پردازد . ازاینرو هدف تحقیق جستجوی پاسخ به این سوال خواهد بود که : ساختار الگویی طرح بیدمجنون چگونه است و نحوه برخورد نواحی نفوذطرح با آن به چه صورت بوده است؟ طیف زمانی نمونه ها مربوط به اواخرقرن19 و20میلادی است و جغرافیای مورد مطالعه، شمال غرب ایران(بیجار، بخشایش، ساوجبلاغ و هریس) و استان چهارمحال و بختیاری (فرخشهر، سامان وحاجی آباد) است. نتایج تحقیق نشان می دهد که طرح بیدمجنون دارای ساختاری واحد بوده و در حوزه های مطالعه با اعمال انتزاع عناصر و اندک جابجایی آنها تنوع حاصل گردیده اما ترکیب کلی حفظ گردیده است. شناسایی شاخصه ها و ترکیبات منسجم از مولفه های مهم در طبقه بندی ،گونه شناسی و احراز هویت های نمونه های اصیل فرشبافی روستایی است. پژوهش حاضر از نوع تطبیقی با شیوه توصیفی تحلیلی است که در گردآوری اسناد به منابع کتابخانه ای و میدانی اتکا شده است.

Comparative study of the elements and construction of the patterns of Bid Majnun Design in the north-west of Iran and Chaharmahal & Bakhtiari province

Bid Majnun( weeping willow) design is in the invaluable position because of being one of the most famous patterns among Persian rugs as well as their local varieties. Although it seems that there is not a particular region for the creation of this design , old samples have been observed in the northwest areas of Iran especially in Bidjar(Bijar). Such evidence may imply that Bidjar has been the source of this pattern. Using broken and semicurvilinear lines and average weave cause to consider such rugs as local ones. Basic elements of these rugs are motifs such as weeping willow, cedar, poplar and fruit trees. These features in a balanced combination have made a common pattern which has been used in Chaharmahal Bakhtiari province, the northwest areas of Iran and even in the other countries. This study attempts to reveal different varieties and the construction of the pattern of Bid Majnun through analysis of 20 samples from the main local areas in Iran. This research has been conducted by using descriptive statistics based on the comparison of the data. Data collection procedure has been accomplished by using field and librarybased studies. As was briefly mentioned before, the results show that Bid Majnun design has a unique structure with a special design in different regions. Meanwhile, a little change in the construction of motifs has caused some variation in the pattern of Bid Majnun.Key words: Bid Majnun Design, vagireh, construction of the patterns , Iranian carpet weaving , rural rugs