چگونگی کاربرد حاشیه در مفروشات (پرزدار و فاقد پرز) ایران تا ابتدای ورود اسلام

حاشیه به‌عنوان یک مولفه اصلی در فرش‌های ایرانی، قابی مُصوّر و تزئینی است که در دورتادور دستبافته تعبیه شده است. حضور و ضرورت استفاده از حاشیه در مفروشات ادوار مختلف تاریخی، نکته قابل تاملی است که می‌توان بواسطه آن استقلال عناصر ساختاری موجود در ابتدایی ترین نمونه‌ها را شناسایی نمود. به‌منظور بررسی حضور حاشیه و چگونگی آن در تولیدات متعلق به ادوار قبل از اسلام می‌توان پاسخ‌گویی به دو پرسش زیر را مدنظر قرار داد:اجزای نقوش، ابعاد و اندازه آن در حاشیه‌ها با متن مفروشات بررسی شده از چه روابطی با یکدیگر برخوردارند؟جایگاه حاشیه در قدیمی‌ترین نمونه‌ها بالاخص فرش‌های گره‌خورده پرزدار چگونه است؟گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر بر پایه داده‌های کتابخانه‌ای بوده و روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. با مطالعه منابع مختلف نظیر مکتوبات، تصویر فرش های منعکس شده در دیگر هنرها و بررسی معدودی از دستبافته‌های برجای مانده به‌نظر می‌رسد، وجود حاشیه در نمونه‌های (پرزدار و فاقد پرز) ادوار قبل از اسلام مسجل گردید. تناسبات میان حاشیه و زمینه فرش‌ها در نوع نقش مایه‌ها، اندازه و تناسبات موجود در آن نسبت به زمینه بررسی شد؛ جامعه آماری در این پژوهش دستبافته‌های متعلق به قبل از اسلام است که موارد قابل مطالعه 6 نمونه پرزدار و فاقد پرز هستند. فرش پازیریک به‌عنوان قدیمی‌ترین نمونه، از روابطی بصری و هماهنگی کامل نقش در حاشیه و زمینه برخوردار است و این نکته در تولیدات دوره ساسانی کاهش یافت. تناسبات ابعادی حاشیه و زمینه فرش پازیریک با اصول طراحی امروزین حاشیه در فرش فاصله دارد، اما در نمونه‌های ساسانی این اصول قرابت بیشتری با قواعد کنونی دارند. کیفیت‌های بصری در فرش پازیریک می‌تواند به حضور حاشیه در تولیدات هنری با بن‌مایه اعتقادی و فرهنگی اشاره داشته باشد. اما در دوره ساسانی جایگاه حاشیه به میزان یک قاب تزئینی فاقد کیفیت های بصری تقلیل می‌یابد.

Ways of Using Borders in Iranian Carpets (piled and flatwave) until the Beginning of Islam

The border in Iranian carpets is an embossed and decorative frame embedded around the weaving. The presence and necessity of using borders in the sales of different historical periods is a noteworthy point through which the independence of the structural elements in the most basic sales can be identified. By examining the existence of borders and their quality in the products belonging to the preIslamic periods, we can consider answering the following two questions:What are the relationships between the motifs components, dimensions and size of the borders and the context of the studied carpets? What is the position of the borders in the oldest examples, especially the tied piled samples?The collection of information in the present study is based on library data and the research benefits from a descriptiveanalytical method. By studying various resources such as written documents, image of carpets reflected in other arts, and examining a few of the surviving handwoven fragments, the existence of borders in examples (piled and flatwave) belonging to preIslamic periods was recorded. The proportions between the border and the context of the carpets (piled) was examined in terms of type of motifs, size and proportions in proportion with the context. The research population in this study is preIslamic weavings that can be studied are 6 samples piled and flatwave. Pazyryk carpet, as the oldest example, has a visual relationship and full coordination of the role in the borders and background, and this point was reduced in the products of the Sassanid period. The dimensional proportions of the border and the background of the Pazyryk carpet are far from the principles of modern border design in the carpet, but in the Sassanid examples, these principles are more closely related to the current rules.Visual qualities in the Pazyryk carpet can point to the presence of borders in artistic productions with a doctrinal and cultural theme. But in Sassanid examples, the border is reduced to the size of a decorative frame without visual qualities.