گفتمان باستانگرایی در نقوش قالی‌های تصویری دورۀ قاجار

فرش دست باف ایران هنری ملی است که در تاریخ، فرهنگ، سنت و تمدن کهن ایران ریشه دارد. در گسترۀ زمان، با توجه به تغییرات جامعه، نقوش فرش دگرگونی یافته و موضوعات، اشکال و ترکیب های تازه به آن افزوده یا از آن کاسته شده است؛ برای نمونه، تحولات جدید اجتماعی در دورۀ قاجار موجب گردید تا نقوش تازه ای در فرش ها ابداع گردد که برخلاف نقوش انتزاعی پیشین، دارای تصاویری شبیه سازی شده یا تخیلی از پادشاهان بودند.این مقاله با رویکردی جامعه شناسانه و با مفاهیم چارچوب نظری لاکلاو و موفه در تحلیل گفتمان و ساختار معنایی محورهای همنشینی و جانشینی فردیناند دو سوسور، قالی های تصویری با موضوع پادشاهان در دورۀ قاجار را بررسی کرده و در پی یافتن پاسخ به این پرسش های اصلی بوده است که این قالی ها تحت تاثیر چه دال های گفتمانی در آن دوره بودند و چرا در قالی های این دوره تصاویر پادشاهان اسطوره ای و ایران باستان رواج یافتند؟مقالۀ حاضر با روش توصیفی تحلیلی به تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده از منابع کتابخانه ای پرداخته است و با مطالعۀ تعداد ده نمونه از فرش های تصویری بافته شده با موضوع پادشاهان ایران، به بررسی تاثیرات نظام گفتمانی دورۀ قاجار توجه کرده است. یافته های پژوهش در این مقاله نشان دهندۀ آن است که در دورۀ قاجار به دلیل نفوذ اندیشۀ هویت یابی در برابر سایر ملل، نزد اشخاصی که به اروپا سفر کرده و در جست وجوی علت عقب ماندگی ایران بودند، گفتمان ایرانیت رشد یافت؛ ازاین رو پادشاهان اسطوره ای و تاریخی دوران پیش از اسلام، به عنوان پادشاهان آرمانی و دوران طلایی ایران، در قالی های این دوره بازنمایی شدند. در این قالی ها ساختار همنشینی نقوش که با تصاویر پادشاهان، جانشین یکدیگر می شوند، بر اساس دال مرکزی باستان گرایی بر مفهوم هژمونی مشروعیت معنوی شاه از جانب خداوند و قدرت سیاسی او در دنیا تاکید می کنند.

The Discourse of Archaism in Persian Pictorial Rugs during Qajar Era

Iranian handwoven carpet is a national art rooted in the ancient civilization, culture and history of Iran. In history, carpet designs have been transformed, due to changes in society and at times subjects, designs, shapes and combinations are brought in or taken out. For example, during Qajar Era, new social transformations resulted in the invention of new motifs in rugs in contrast to former abstract motifs; with simulated or imagined images of kings. This paper studies pictorial rugs of Qajar period with a sociological approach and with Laclau and Mouffe discourse analysis beside the semantic structure of Syntagmatic and Paradigmatic axes of Ferdinand de Saussure. It aims at finding the answer for the question of what discourse signifiers were affecting those rugs and the reason behind the popularity of the images of mythical ancient Iranian kings at that era.Descriptiveanalytic approach is used in this study and library documents were applied as data source. Ten samples of pictorial rugs, with Iranian kings as their subject, were selected randomly as the sample. The findings of this study reveal that since a willingness to find an Iranian identity right against other nations was to emerge at that era, people who travelled to Europe tended to find the reason behind Iran rsquo;s underdevelopment. As a result, they introduced mythical kings and the preIslamic era as the ideal kings and the golden age, which was being reflected in the rugs of that period. The structure of motifs rsquo; companionship seem to be replaced by images of kings in order to emphasize the hegemony of their divinely spiritual legitimacy and political power in the world.