نقش شیر در فرش ایرانی در مقایسه با آثار ادبی و عرفانی

دوره صفویه در تاریخ قالی بافی ایران همواره به عنوان عصر طلایی این هنر شناخته شده که علاوه بر زیبایی طرح و نقش و رنگ مفاهیم ارزنده ای بر پهنای قالی آن نقش بسته است. نقش شیر یکی از آن نقوشی است که در بیشتر قالی های صفویه در حالت های مختلف نقش بسته است چنانکه در این قالی ها هم در مقام صیاد و هم در جایگاه صید به تصویر درآمده است. تکرار و تاکید بر این نقش که در فرهنگ ایرانی و اسلامی و دیدگاه عرفا همواره معانی نمادین مختلف و بعضاً متضادی داشته است این پرسش را مطرح می نماید که شیر در قالی های صفویه دارای چه مفاهیمی است. از طرفی در اشعار و آرای مولانا نیز شیر مفاهیم متفاوتی دارد. در نظر مولانا شیر نماد حق تعالی و اسماء و صفات وی، نماد قضای الهی، نماد انسان های اهل فضیلت، نماد اولیاء، نماد رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) ، نماد عقل، نماد عشق، نماد اندیشه و حتی نماد نفس اماره است؛ اما در نظر او از شیر، مفهوم انسان و انسان کامل استنباط بیشتر می شود. در مطالعه بصری و معنایی نقش شیر در قالی های صفویه نیز ارتباط معناداری بین شیر در قالی های صفویه و نظر مولانا مشاهده می شود. نقش شیر در بیش از ده نمونه از قالی های بررسی شده در حالت های متفاوت و جایگاه های مختلف مشاهده شده که همگی موید آن است که شیر بر پهنه قالی در کشاکشی صعب و دشوار نهایتاً به مرکز هستی که همان ترنج قالی باشد می رسد و در آن به درجه شیر مردی نایل می آید. این مفهوم در نظر مولانا نیز انعکاسی روشن دارد. مطالعه انجام شده به شیوه اسنادی و بررسی مشاهده موردی نمونه قالی های دوره صفویه با استفاده از روش تحلیل محتوا و تطبیق نمونه ها صورت پذیرفته است.

Lion Motif of Iranian Carpet in Comparison with Literary and Mystical Works

The Safavid Era is considered as the golden age of Iranian carpet history, which in addition to beauty of pattern, motif and color, has yielded worthwhile concepts on its carpets. The lion motif is one of those motifs on carpets of Safavid Era which have been depicted as both a prey and a hunter. Repetition of, and emphasis on this motif, which contains diverse concepts and senses in Iranian and Islamic cultures as well as gnostic viewpoints, raise this question that what concepts are manifested by the motif of lion. Mowlana regards the lion as the symbol of God, God's names and traits, the symbol of fate, people of virtue and saints as well as symbol of Mohammad Prophet, Hazrat Ali, wisdom, thinking and even sensuality. However, in his view, the concept of the lion is further interpreted to be human and perfect human rather than other symbols. A meaningful relationship, in the visual and conceptual studies, can be seen among lion motif in the view of Mowlana and on Safavid carpets. In more than 10 samples of the carpets, where the lion motifs studied in different situation and diverse positions, it was observed and implied that the lion, after unwieldy and difficult struggle, reaches to the center of the universe, i.e. the medallion of the carpet, and finally attain humanlike lion degree. This concept also is reflected in the ideas of Mowlana. This study has been performed using library method, as well as the case study of carpets of Safavid using content analysis method and by comparison of samples.