مطالعه تطبیقی نقوش فرش سده نخست عصر صفوی با نگارگری همان دوره مورد‌کاوی: مقایسه تطبیقی دو قالی

یکی از دوره های شکوفایی صنعت قالی ایران و گسترش بازرگانی آن به عصر صفوی و به خصوص قرن های دهم و یازدهم هجری قمری مربوط می شود. توجه بیشتر حکومت به مقوله هنر و هنرمندان و گسترش امکانات از یک سو، و توجه و رغبت سایر استادان هنر از جمله تذهیب کاران و نگارگران به طراحی های زیبا و دقیق قالی در کنار پیشرفت صنعت رنگرزی از سوی دیگر، باعث شد که قالی بافی در آن زمان در زمینه هنر و صنعت، مقامی ویژه پیدا کند. حال سوال اصلی پژوهش این است که طراحان قالی ایران در مناطق جغرافیایی مختلف و در زمان های گوناگون و در بافته های متنوع چه کسانی بودند؟ و منبع اصلی الهام هنرمندان قالی در طراحی آن دوره چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که نگارگران بزرگ برخی از قالی های عصر صفوی را طراحی می کردند. با توجه به گستره موضوع، در این مقاله به روش تطبیقی دو نمونه از قالی هایی که از آن دوره باقی مانده اند با نگاره های همان دوره مورد مطالعه گرفت. با بررسی آثار هنری به جا مانده از آن دوره، مشاهده می شود که اکثر هنرها، از جمله هنرهای سنتی و معماری، با یکدیگر قرابت نزدیکی داشتند که نشان دهنده مدیریت هنری واحد در نظام فرهنگی آن عصر بود و این مسئولیت به عهده نگارگران و معماران برجسته نهاده شده بود. توجه به مطابقت نگاره ها با نقش مایه های قالی در همان دوره نشان می دهد به احتمال زیاد نگارگران بزرگی از جمله کمال الدین بهزاد، آقامیرک اصفهانی و سلطان محمد عراقی و... در طراحی برخی از این قالی ها دست داشته اند و قالی های نفیسی برای دربار صفوی مستقیماً زیر نظر این استادان بافته شده است. و از طرف دیگر با تربیت طراحان قالی که این طراحان ادامه دهنده شیوه استادان خود بودند، به نوعی تاثیر غیرمستقیمی بر تحول نقش مایه های قالی در عرصه تولید و صادرات داشته اند. به طوری که طراحان قالی در مراکز تولیدی از آثار و طراحی های این استادان الهام می گرفتند.

A Comparative Study of Motifs of the First-century Carpets of the Safavid Era with the Painting in the Same Period Case Study: Comparison of two Certain Carpets

One of the prosperous periods of Persian commercial carpet industry is the Safavid era especially the 10th and 11th centuries (A.H.). Governments rsquo; attention to arts and artists and expanding the facilities on the one hand, and willingness of other artists such as illumination artists and Persian painters rsquo; to beautiful designs for carpets, along with the progress of the dyeing industry, provided carpet weaving with a special place in the field of art and industry. The main question of the present study is: Who were the carpet designers at different geographical locations and in different times for various woven products? The main hypothesis in this paper is that in Safavid era, some of carpets were designed by famous Persian paintings artists. For this purpose, a comparative method has been used for comparing two survived carpet samples with the paintings of that era. It can be seen that the most of the arts, including traditional arts and architecture, were closely related at that era which indicate the existence of a unified artistic management in the cultural system of that period, and such responsibility was undertaken by the prominent painters and architects. The comparison of motifs of paintings and carpet may indicate that some of the carpets have been designed by some great painters such as Kamal alDin Behzad and Aghamirak Isfahani and Soltan Mohammad Iraqi, etc and there are some valuable carpets woven directly under the supervision of these masters. On the other hand, some carpet designers were trained who followed their masters and this indirectly influenced the development of carpet motifs, so that the carpet designers were mostly inspired by these masters in manufacturing workshops.