بررسی ساختار فرمی طرح و نقش قالی‌های اصیل کردی خراسان (رضوی، شمالی)

کردهای نواحی خراسان معروف به »کُرمانج «در بخش شمالی این منطقه زندگی می کنند که در دوره سلطنت صفویان برای جلوگیری از تاخت و تاز بیگانگان از سرزمینشان در ترکیه، سوریه و قفقاز در نواحی آذربایجان غربی، که به هم رسیده بودند، به خراسان منتقل و در شمال این استان پهناور اسکان داده شدند. با جابه جایی های صورت پذیرفته در اسکان کردها از غرب ایران و قفقاز به شمال خراسان و به دلیل مجاورت آن ها با تراکمه و بلوچ از سنت های متداول در قالیبافی این اقوام نیز به حکم همجواری برداشت هایی کرده اند. هدف مقاله بررسی ساختار طرح و نقش و تنوع قالی های اصیل کردی منطقه خراسان است. این تحقیق از نوع توصیفیتحلیلی و با رویکرد کیفی به بررسی عناصر تشکیل دهنده طرح و نقش قالی های کردی خراسان شامل (ترنج، لچک، نقش مایه های متن و حاشیه) در هر دو ناحیه کردنشین (خراسان رضوی و شمالی) پرداخته است. جامعه آماری در این تحقیق متمرکز بر دو منطقه خراسان (رضوی و شمالی) با توجه به تجمع اصلی کردهاست. نحوه انتخاب نمونه ها به شیوه هدفمند (غیرتصادفی) و بر اساس فراوانی در منطقه بوده است. بدین منظور 4 شهرستان با 13 روستا در خراسان رضوی و 6 شهرستان با 21 روستا در خراسان شمالی بررسی شدند. روش جمع آوری اطلاعات در پیشینه و سوابق تاریخی این قوم به شیوه کتابخانه ای و شناسایی نمونه قالی ها به شیوه میدانی توسط نگارندگان به دست آمده است. نتایج پژوهش نشان می دهد طرح و نقش قالی های کرد خراسان تنوع زیاد و ساختار مشابهی در طرح و نقش دارد. نقش مایه های به کار رفته در قالی هایشان برگرفته از طبیعت پیرامون زندگی مانند اشیاء متداول روزمره، جانوران، گیاهان و برخی نقوش کاملاً انتزاعی انسانی است. مطالعات نشان می دهد که برخی از طرح ها و نقوش به کار رفته در قالی های کردی خراسان از جمله تولیدات اصیل و منحصر به فرد خاص این منطقه نیز محسوب می شود که نقش های به کار رفته در این قالی ها از نوع هندسی و ذهنی با الگوپذیری از عوامل پیرامونی چون طبیعت، باورها و اعتقادات است و در برخی موارد نیز نقش مایه های رایج در بین کردهای شمال غرب نیز با تغییراتی همراه بوده است.