عقل، جایگاه و کارکردهای آن در خرافه زدایی و نقد روایات با رویکردهای فرهنگی

همچنان که سنّت پس از قرآن کریم، به‌عنوان دومین و اساسی‌ترین آبشخور فهم اسلام به ‌شمار می‌رود، عقل نیز پس از این دو از دیگر منابع فهم آموزه‌های دینی به‌ شمار می‌رود، به گونه‌ای که انبوهی از آیات قرآن و احادیث امامان معصوم(ع)؛ در مقام تمجید و ستایش از این موهبت الهی و حجّت باطنی انسان‌ها برآمده و کسانی را که از جاده‌ی خرد ورزی خارج می‌شوند، نکوهش کرده و منزلت آنان را از چهارپایان پست‌تر قلمداد نموده است. از آنجا که سنّت در سیر تاریخی خود با انواع آسیب‌های جدی به‌ویژه رهیافت جعل و خرافات گسترده مواجه گردید، تصفیه و پالایش آن از تحریفات و خرافه‌های راه ‌یافته به مفهوم نقد روایات با استمداد از معیارهای معرفی شده از سوی دانشمندان بسیار ضروری است که در نوشتار حاضر این مهم با اتکا به معیار عقل، مورد بررسی قرار گرفته است. لذا مفهوم شناسی عقل، تبیین جایگاه معرفتی عقل از نگاه قرآن و حدیث، پیشینه و گستره‌ی کاربرد عقل در آثار حدیث پژوهان، ضرورت آسیب‌شناسی حدیث در پرتو عقلانیت و نیز بررسی نمونه‌هایی از کارکرد معیار عقل در پالایش و نقد روایاتی که به‌ نوعی مشمول رهیافت خرافات در باورهای فرهنگی- اجتماعی مردم بوده‌اند، از جمله محورهای مورد بحث در مقاله‌ی پیش‌ رو می‌باشد.