جایگاه و کارکرد «حدیث» در تفسیر دَروَزه

محمّد عزت دروزه، مفسّر معاصر اهل سنّت نگارندۀ یکی از معدود تفاسیر قرآن بر پایۀ ترتیب نزول سُوَر است. دروزه در التفسیر الحدیث خود کوشیده تا آیات قرآن را با توجه به فضای تاریخی اجتماعی نزول آنها تفسیر نماید. او، پیش از آن که یک مفسّر باشد، یک تاریخِ‌ اسلام‌پژوه است و این صبغۀ اندیشگانی او در بیشتر آثار وی به چشم می‌خورد. یکی از جلوه‌های نگاه تاریخی وی در تفسیرش، توجه به روایات در فهم آیات قرآن است. روایات تفسیری، بخش در خور توجّهی از تفسیر دروزه را در بر گرفته است. برخی دستاوردهای پژوهش حاضر نشان از آن دارد که غالباً، دروزه، فهم خویش از آیات قرآن را به روایات متوقّف نساخته، بلکه پس از ارائۀ فهم سیاقی از آیات، کوشیده تا در صورت لزوم، با کمک روایات، به تقویت برداشت تفسیری خویش بپردازد. دروزه، بیش از آنکه روایات تفسیری را بپذیرد، به نقد آنها روی آورده است. نقد او از روایات، عمدتاً مبتنی بر عدم نقل آن در منابع معتبر حدیثی کهن اهل سنّت است؛ از این‌رو، می‌توان گفت: عمدۀ نقدهای روایی دروزه، صبغۀ منبعی دارند، تا محتوایی یا سندی. در التفسیر الحدیث دروزه، روایات، در عرصه‌های مختلفی چون: تعیین ترتیب نزول سوره‌ها، تعیین سبب نزول آیات و سوره‌ها، فضائل سوره‌ها، تفسیر آیات الاحکام، تفسیر داستان‌های قرآن و... نقش‌آفرین بوده‌اند.

position and function of ḥadīth in tafsīr book of darvazah

mohammad izzat darvazah, a contemporary sunni commentator, is the author of one of the few interpretations of the qur’an based on the order in which the surahs were revealed. in his book al-tafsīr al- ḥadīth, darvazah tried to interpret the verses of the qur’an according to the social-historical atmosphere of their revelation. before being a commentator, he is a historian of islam and this type of his tendency can be seen in most of his works. one of the manifestations of his historical perspective in his tafsīr is to pay attention to the traditions in understanding the verses of the qur’an. tafsir narratives include the noteworthy part of darvazah’s commentary. some achievements of the current research show that often, darvazah did not limit his understanding of the verses of the qur’an to ḥadīths. rather, after presenting a contextual understanding of the verses, he tried to strengthen his interpretative understanding with the help of ḥadīths if necessary. darvazah, rather than accepting interpretative ḥadīths, has turned to criticizing them. his criticism of ḥadīths is mainly based on not quoting them in authentic sources of old ḥadīths of ahl al-sunnah; therefore, it can be said: most of darwazah’s narrative criticisms have a source orientation, rather than a content or document. in the book al-tafsīr al- ḥadīth by darvazah, ḥadīths have played a role in various fields such as: determining the order of revelation of surahs, determining the reason for the revelation of verses and surahs, virtues of surahs, commentary on the verses of aḥkām, commentary on the stories of the qur’an and others.