پژوهشی در بررسی متنی و سندی روایات تفسیری حبری

حبری از محدّثان و مفسّران زیدیه (قرن سوم‌ هـ.ق) است که با توجّه به مبانی کلامی ـ اعتقادی زیدیه، به امامت بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر(ص) به نصّ جلی معتقد بود. مهم‌ترین مستند این مفسّر، وجود نصوص قرآنی و روایاتی است که در میان امامیه نیز بر آنها اتّفاق‌نظر وجود دارد. وی معتقد بود به حکم روایت «الحسن والحسین امامان، قاما او قعدا» بر امامت این دو امام نیز تنصیص شده است.وضعیت راویان، بر‌مبنای آرا رجالیان شیعی و سنّی و با تکیه بر منابع اصیل این دانش، بررسی ومعلوم شد که در بیشتر سلسله سند راویان افرادی موثّق قرار گرفته‌اند، والبته اندکی از آنان نیز برطبق گفته های رجالیان موثق نیستند. در بین این روایات، هم روایات مرفوع و هم روایات موقوف و هم احادیث معنعن وجود دارد. افزون بر روایات اندکی که به پیامبر(ص) و دیگر معصومان می‌رسد، بیشتر روایات از ابن‌عبّاس نقل شده است که چون معصوم نیست روایاتش حکم حدیث موقوف را دارد.بررسی محتوایی این تفسیر بیانگر آن است که محور غالب احادیث فضایل و مناقب امام علی (ع) بوده، وبر مبنای قاعده موسوم به جری و تطیبق، قابل تبیین است. اندکی از روایات نیز به سبب نزول به معنای متعارف آن راجع می‏شود. بدین سان کاربرد پر بسامد تعبیر «نزلت فی» در این تفسیر بیشتر به مقوله شان نزول ونه سبب نزول معطوف است . ازآنجا که طرح و ارایه روایات سبب نزول نیز در راستای تاکید بر همین فضیلت و منقبت‌های امام علی (ع) تلقی می‌شود، لذا نمی‌تواند بر مبنای قواعد فقه‌الحدیثی متعارف مورد ارزیابی قرارگیرد. به طور کلی محتوای این روایات در چارچوب اعتقادات شیعی و در بعد امامت مورد قبول است.روایات تفسیری حبری عیناً یا با اندک تفاوت‌هایی در سند و یا الفاظ در منابع روایی شیعی امامی و زیدی و یا حتّی اهل‏سنّت آمده‏است که مشخّص‌ترین این آثار را می‌توان تفسیر «فرات کوفی» و «تفسیرالبرهان» و «شواهدالتنزیل» حاکم حسکانی دانست.