چشم داشت حافظ به کدام «جنّات تجری من تحتها الانهار»؟

دیوان حافظ سرشار از مضامین و اشاره‌های قرآنی است. حافظ درغزل «بلبلی برگ گلی خوش رنگ درمنقارداشت...» عبارت قرآنی «جنّات تجری تحتها الانهار» را در مصرع دوم بیت آخر غزل خود به کار برده است. ترکیب «جَنَّات تَجْری تَحْتَهَا الْاَنْهارُ» یک بار و «جَنَّات تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ» بیست و هفت بار در سوره‌های متعدد آمده است. شارحان، تعبیر قرآنی حافظ را گاهی به همه موارد وگاهی به برخی از موارد ازجمله: سوره بقره، 25، آل‌عمران، 15 و136 و195 و 198، نسای، 13 و 57، مایده، 12و 85/119، توبه، 72 و89 ، بروج، 11 و... ارجاع داده‌اند. لکن با توجه به تعابیر، مضامین و معانی مشترک میان ابیات غزل مورد بحث و آیات 82ـ85 سوره مایده، حافظ در تعبیر قرآنی به آیه 85 این سوره نظر داشته است. زیرا تعابیر و مضامین غزل از قبیل بلبل و برگ خوش رنگ، ناله و فریاد و زاری ، جلوه معشوق، ناز و نیاز، خرقه شیخ صنعان (سمعان)، حلقه زنّار، چشم حافظ و جنّات تجری تحتها الانهار، اشتراکات، هماهنگی‌ها و همآوایی‌های زیادی با تعابیر و مضامین آیات مذکور دارد. این مضامین و تعابیر عبارتند از: «اقربهم مودّه، انّا نصاری، قسیسین و رهبان، اذا سمعوا، تری اعینهم تفیض من الدمع، ممّاعرفوا من الحقّ، و نطمع ان یدخلنا و نهایتا «جَنَّات تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ». مقاله پیش رو، ضمن اثبات ارجاع عبارت قرآنی حافظ به آیه 85 سوره مایده، الگوپذیری هنرمندانه و شعری حافظ را در غزل مورد بحث از آیات مذکور (82-85) سوره مایده، تحلیل می‌کند.