مطالعه تطبیقی تکلیف و اختیارات دولت و جامعه از منظر نهج‌البلاغه و الاحکام السلطانیه

یکی از مباحث کلیدی در فلسفه سیاسی بحث تکالیف و اختیارات دولت و جامعه است. مکاتب و نظریه‌پردازان گوناگون بسته به خداشناسی، هستی‌شناسی و انسان‌شناسی خویش درکی متفاوت از تکالیف و اختیارات این دو در برابر یکدیگر دارند. مقاله حاضر کوشیده است تا با استفاده از روش مقایسه‌ای اندیشه سیاسی مبتنی بر نهج‌البلاغه و اندیشه سیاسی حاکم بر الاحکام‌السلطانیه را در این باب مقایسه نماید. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از شباهت‌های هر دو کتاب آن است که، برای دولت و مردم در جامعه اسلامی تکالیف و اختیاراتی قائل هستند و هر دو کتاب تکالیف مردم در برابر حکومت را مطلق ندانسته و مشروط همچون حرکت دولت بر مسیر شرع قلمداد می‌کنند. مهمترین تفاوت بین این دو کتاب را در این زمینه می‌توان چنین برشمرد که احکام السلطانیه اختیارات وسیع‌تری در حوزه عمومی و خصوصی جامعه برای دولت به رسمیت می‌شمارد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که علی‌رغم شباهت‌هایی که بین این دو کتاب در این زمینه دیده می‌شود اساسا این دو به ارائه دو روش حکمرانی متفاوت از یکدیگر منجر می‌شود. همچنین تفاوت دیدگاهها در علت موجده دولت (ضرورت عقلی دولت در نهج‌البلاغه و ضرورت شرعی آن در احکام السلطانیه) از مبانی اختلاف بین این دو نگاه به تکالیف و اختیارات دولت و جامعه است.

A Comparative Study of the Duties and Authorities of the State and Society from the Perspectives of Nahj al-Balaghah and al-Ahkam al-Sultaniyah

One of the key topics in political philosophy is the discussion of the duties and authorities of the state and society. Depending on their theology, ontology and anthropology, different schools of thought and theorists have different understandings of the duties and powers of these two towards each other. Using the comparative method, the present article attempts to compare the political thought based on Nahj alBalaghah and the political thought ruling alAhkam alSultaniyah regarding the issue in question. The findings of this study indicate that one of the similarities between these two works is that they both admit that the state and the people in the Islamic society have certain duties and authorities, and neither book considers the duties of the people to the state to be absolute. Both works acknowledge that, like the state rsquo;s being bound to follow the path of the Sharichr('39')ah, they are conditional. The most important difference between the two books in this regard is that the rulings of alSultaniyah recognize wider authorities for the state in the public and private spheres of the society. The results of this study show that, despite the similarities observed in these two books about the issue in question, they basically offer two different governance policies. Also, the difference of view on the root cause of the state (the rational necessity of the state in Nahj alBalaghah and its legal necessity in the rulings of alSultaniyah) is one of the fundamental differences between these two perspectives on the duties and authorities of the state and society.