تبارشناسی انگاره شیطان در تورات و قرآن کریم

انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن کریم همسو با مولفه های خداشناسی و هستی شناسی بازشناسی می گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمون شده است. شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره ای در ذیل رب الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن ها(میان رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است، ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است. تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه گر، گمراه کننده،...) روایت شده است. در این جستار با بهره مندی از شیوه معناشناختی هم زمانی و درزمانی و مولفه های همبسته با آن به بازخوانی تبارشیطان از جهت چیستی و کارکردی در متون تورات و قرآن کریم پرداخته و تلاش شده تفاوتهای روایی آن را آشکار سازد.

The Genealogy of the Idea of Satan in the Torah and the Holy Quran

The idea of Satan is recognized in line with the theological and ontological elements in the Torah and the holy Quran. What the Torah narrates about Satan lacks consistency and existential unity, and giving a different, natural and abstract configuration of Satan, this religious text represents him as a being with a variety of functions. In the preIslamic view, Satan is said to have a mythical nature under the system of worshiping the Supreme Lord, and the Torah offers a divergent narrative about Satan as a conscious, benevolent, farsighted, examining and deceitful being who is assumed to be independent of God and have a special function and who came to be known as a result of the way the Torah appeared in a historical process and in coexistence and interaction with civilizations (Mesopotamian) and in connection with their discourse systems. But in the monotheistic approach of the Quran, Satan is introduced in a new way. In the narrative of the Torah, the lineage of Satan has a mythical divine nature, and he is said to have the dual function of earthly discipline under the Supreme God, but the Quran introduces Satan as a creation of God, who enjoys the attribute of authority and consistent functions (tempter, misleading, ...). Using the syntagmatic and paradigmatic semantic method and its related components, this article looks into the lineage of Satan in terms of what it is and what functions he has in the texts of the Torah and the holy Quran, and tries to reveal its narrative differences.