پروبلماتیک زن‌بودگی؛ نمایش جنسیت و برساخت کلیشه‌های اخلاقی زنانه در سینمای ایران

علی‌رغم تغییر در وضعیت زنان در نظام بازنماییفیلم‌های سینمای ایران که از آن باعنوان «کمرنگ شدن ایدئولوژی جنسیتی» یاد می‌شود؛ کماکان موقعیتزنان در سینمای ایران پرمناقشه و چالش ‌برانگیز بوده و زنان کماکانقشری مسئله‌مند هستند. در این مقاله با طرح چنین ادعایی، تلاش شده است تا با تحلیل دو فیلم «درباره الی» و «جدایی نادر از سیمین» با استفاده از روش نشانه‌شناسی و تکنیک تحلیل همنشینی و جانشینی فردینان دوسوسور به این سوال پاسخ دهیم که مسئله‌مندی زن در دهه کنونی در سینمای ایران از چه جهتی است و فرودستی زنان از خلال چه سازوکاری شکل می‌گیرد. نتایج و تحلیل این متون نشان می‏دهد که علی‌رغم اشتغال‌، استقلال فردی، موقعیت تحصیلی و منزلتی مناسب، پروبلماتیک زن‌بودگی نخست با «نمایشِ مناسک‌گونه جنسیت» به‌صورت فرودستانه قابل طرح است. علاوه‌بر این، نتایج این مطالعه حاکی از آن است که سازوکار فرودست‌سازی زنان مرموزتر، خطرناک‌تر و پنهانی‌تر شده است، به گونه‌ای ‌که زن مدرن بازنمایی شده با انگ‏های اخلاقی مانند خیانت‌کاری، بی‌وفایی، عدم تعهد، پنهان‌کاری، دروغ‌گویی و خودخواهی شخصیت‌پردازی شده و هویت می‌یابد. افزون بر این، شخصیت‌پردازی مذکور و نظام بازنمایی دهه کنونی، تزلزل و فروپاشی نهاد خانواده را با فردگرایی خودمحورانه زنان همنشین ساخته و سویه‌‌ ویران‌گر سوژه زن مدرن جامعه ‌‌ایرانی را مرتب و موکد گوشزد می‏کند.

The Problematic of Femininity: Representation of Gender and Construction of Female Moral Stereotypes in the Cinema of Iran

Despite changes in situation of women in the representation system of Iranian movies referred to as “gender ideology blurring”, women#039;s position in the cinema of Iran is still controversial and women are still a problematic stratum in the society. Proposing such a claim, the researchers in this study made an attempt to analyze two movies, i.e. “About Elly” and “Nader and Simin, A Separation”. Using semiotics and Ferdinand de Saussure analysis techniques of paradigmatic and Syntagmatic, it has been tried to find out how women problematicity is in the recent decade in the cinema of Iran and through what mechanisms subordination of women is formed in the society.  The results of the study revealed that in spite of employment, personal autonomy and appropriate academic and social position, the problematic of femininity could initially be raised by “gender rituallike representation” subordinately. Moreover, the findings of the study indicated that the subordination mechanisms of women were rendered more mysterious, dangerous and secretive so that the modern represented woman has been characterized and found an identity with moral stigma including treachery, infidelity, lack of commitment, secrecy, lying and selfishness. In addition, the characterization and representation system of the recent decade associated family instability and breakdown with selfcentered individualism of women and noted the destructive side of the subject, namely the modern woman of the Iranian society repeatedly and emphatically.