فرافیلم و نسبت «خود» و «دیگری» در سینمای عبّاس کیارستمی

فرافیلم آن دسته از فیلم‌هایی است که موضوع آن ماهیت سینما و امر فیلم‌سازی است، فیلم‌سازان این آثار با نگاه انتقادی به شیوۀ تولید معنا، تخیلی یا تصنعی بودن فیلم را برجسته کرده و به رویارویی با توهم موجود در فیلم‌های متعارف و واقع‌گرا می‌پردازند. تقابل و کشمکش شخصیت‌ها در آثار سینمایی به‌عنوان یک اصل، اهمیت مطالعۀ نسبت «خود» و «دیگری» را در آن‌ها به‌خوبی نمایان می‌کند. نسبت خود و دیگری در بخش زیادی از تاریخ فلسفه طبق رابطه سوژه ‌ ابژه صورت‌بندی شده است. از نظر سارتر انسان تحت «نگاه» دیگری تبدیل به شی‌ء شده و آزادی خود را از دست می‌دهد. در مقابل، لویناس فرض کردن «دیگری» را به‌عنوان یک ابژۀ شناخت، خشونت علیه «دیگری» می‌داند. بر اساس تحلیل روابط شخصیت‌های آثار کیارستمی می‌توان به این سوال پاسخ داد که نسبت «خود» و «دیگری» در فیلم‌ها و فرافیلم‌های او چگونه است. در بررسی فیلم‌های «خانۀ دوست کجاست» و «طعم گیلاس» و فرافیلم‌های «کلوزآپ»، «زیر درختان زیتون» و «باد ما را خواهد برد»، از روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف استفاده ‌شده است تا بتوان تاثیر تفاوت ساختاری فرافیلم‌ها در نوع بازنمایی «دیگری» را در آثار این کارگردان نشان داد. نتیجۀ تحقیق حاکی از آن است که به‌رغم اشتراک خالق و پس‌زمینۀ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خلق این آثار، برخلاف فیلم‌ها، در فرافیلم‌های کیارستمی به سبب ویژگی‌های خود بازتابی و خود انتقادی، نسبت خود و دیگری، لویناسی و دیگر آئین است که این امر حاکی از ساختاربندی مجدد نظم گفتمانی مستقر جامعه در نسبت با «دیگری» است.

Metafilm and "Self" and "The other" Relation In Kiarostami’s Cinema

Metafilms are kind  of films which their subject matters are the nature of cinema and filmmaking. Filmmakers of this SubGenre have a critical view to the production of meaning and highlight the fictional and artificiality of the film. They confront the current illusion in the conventional and realistic films. Conflict between characters in cinematic works, as a principle, reflects the importance of study, regarding "self" and "the other" in these works. The relationship between "self" and "the other" has been characterized as the "subject" and the "object" in most part of the philosophy’s history. In Sartre’s viewpoint, human turns into an "object" in the "gaze" of "the other" and loses his freedom. Unlike him, Levinas thinks that assuming "the other" as an "object" is applying violence against "the other. By analyzing characters’ relationship in Kiarostami’s works, we can answer the question that how is the relationship between "self "and "the other" in his films and metafilms? In considering the films of “Where is the friend’s home”, “Taste of Cherry" and metafilms of "Closeup","The wind will carry us" and “Through the olive trees", descriptiveanalytic with Critical discourse analysis of Fairclough were used. By doing so, we can represent structural differences of metafilms in “the other" reflectivity in the works of this director. The result of the study suggests that despite the same director, and the same social, political and cultural background of these works, due to the characteristics of selfreflectivity and selfcriticism in kiarostami’s metafilms, unlike his films, the relationship between "self" and "the other" is based on Levinas and the otheroriented. This is a sign of the reorganization of the discursive order of society in the relationship between "self" and the other.