فرهنگ بصری ترسیم شیاطین در نگارگری ایران

ابلیس، شخصیتی مهم در داستان آفرینش است. او که سابقه طولانی در عبادت پروردگار داشته، پس از تمرد از دستورات خداوند، از بارگاه الهی رانده می شود. در منابع مکتوب، او و یارانش پس از رانده شدن از بارگاه الهی، با نام کلی شیاطین نیز معرفی شده اند. در سنت کتاب آرایی ایرانی، نیاز به ساخت تصویر برای شیاطینی که در داستان های مکتوب مورد اشاره قرار گرفته اند، باعث شد تا هنر نگارگری شاهد نمونه های بدیعی از تصاویر ابلیس و یارانش باشد. این مقاله از طریق یک مطالعه توصیفی و تحلیلی و با رویکرد نشانه شناسی و به شیوه کتابخانه ای، یافتن وجوه بصری رایج برای تصویر کردن شیاطین و درک فرهنگ بصری حاکم بر ترسیم این موجودات را در دستور کار خود داشته است. پرسش های مطروحه در پژوهش، چگونگی توصیف شیاطین در متون مکتوب، وجوه بصری رایج برای ترسیم ایشان و درک فرهنگ بصری حاکم بر ترسیم این موجودات در نگارگری قدیم را مورد جستجو قرار داده است. نتیجه پژوهش، به‌رغم اعلام شباهت ظاهری شیاطین با آدمیان، دیوان و گروه هایی از جنیان و خازنان جهنم و ذکر دشواری تشخیص این موجودات در نگاره ها، آشنایی با موضوع و داستان هر نگاره را راهگشای تشخیص پیکره شیاطین دانسته است. فرهنگ بصری حاکم بر ترسیم شیاطین نیز به‌رغم وابستگی به آگاهی مخاطب از موضوع نگاره ها، در دو شکل دیوآسا و انسانی جلوه گر شده که هر یک مبتنی بر داستانی است که نگاره روایت می کند. بنابراین، نگارگران قدیم ایران، با توجه کامل به مضمون داستان‌ها، شیاطینی مطابق با فحوای کلام روایات را ترسیم می‌کرده اند.

The Visual Culture of Drawing ِDevils in Iranian Painting

Satan is a general term for an entity that, before human creation, has had a long history of worshiping the Lord. He was driven from God’s temple by refusing to prostrate to Adam; and put his eternal enmity towards Bani Adam. Descriptions and interpretations about Satan are not limited to the celestial scriptures and include other written sources. The existence of illustration in some of these books has led to the formation of examples of Satan’s image among them. In the old visual culture of Iran, Satan’s images have been featured in some illustrated manuscripts. These images, which we know as painting works, represent the various images of Satan in accordance with the subject matter of the text. The present paper focuses on the recognition of the visual culture dominant in Iranian painting and its main purpose is examining the various narratives of the narrators of Satan and classifying them. The questions posed in the paper, respectively, describe the various visual narratives of the devil in painting, the various literary sources written for illustrating the images and the amount of text and image matching. By answering these questions, the image of the devils in the painting was categorized into various forms of the demons, angels, humans and hybrid being; images which are based on a wide variety of literary sources, and in addition to the effect of the text, have also benefited from the artistic taste of painters.