سبک و شگرد «بهار» در تصنیف‌سرایی

تصنیف زیباترین و عالی‌ترین تجلی‌گاه پیوند و قرابت شعر و موسیقی است. دوره مشروطیت، عصر تکامل و تعالی واقعی ژانر تصنیف است که با ظهور عارف قزوینی سرآغازی نوین می‌یابد. در این میان ملک‌الشعراء بهار همزمان با عارف با کوله‌باری از اندوخته‌های ادبی و علمی پا به عرصه تصنیف‌سرایی می‌گذارد. در این پژوهش ضمن معرفی تصنیف به عنوان یک «ژانر ادبی» به بررسی و تحلیل ساختاری تصنیف‌های بهار پرداخته شده است و فرم بیرونی تصنیف‌ها و شاخصه‌های اصلی آن نظیر وزن، قالب، درهم‌آیی و گره‌خوردگی این دو مقوله و ساختارشکنی‌های دیگر آن مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش نشان می‌دهد که «ملودی» و «ریتم» نقش تعیین‌کننده‌ای در ساختار بیرونی تصنیف دارند و با غلبه و احاطه کامل بر پیکره آن، ساختار و فرم بیرونی تصنیف را از شکل سنتی شعر و قوالب پذیرفته‌شده خارج می‌کند و آن را هم‌سو و همراه با «ریتم» و «نظام موسیقایی» تصنیف قرار می‌دهد. به‌کارگیری چند وزن عروضی در یک تصنیف، تغییر وزن کلام متناسب با تغییر ریتم، به کارگیری اوزان نادر و بی‌سابقه عروضی و کاربرد قالب‌های شعری ابداعی، تماماً حاصل همین نگرش و غلبه ریتم و ملودی بر کلام است.