ذهن و زبان در نظریّه ارتباطی ابویعقوب سجستانی

شاید بتوان متکلّمین مسلمان را به واسطه توجّهشان به بحث زبان، از کهن‏ترین زبان‌شناسان در مشرق‌زمین به شمار آورد که به سبب تمرکز و تمحّض در ابعاد اعجاز زبانی قرآن کریم و ژرف‌اندیشی در باب موضوعات مربوط به کلام الهی ازجمله حُدوث و قِدَمِ آن به بحث‏های دقیق زبان‌شناسی از قبیلِ تعاریف، کارکردها، معانی و تاویل زبان پرداخته‏اند. ابویعقوب سجستانی از نویسندگان و متکلّمین مسلمان ایرانی اوایل قرن چهارم هجری است. وی به‌صورت جدی در کتاب «کشف‌المحجوب» به نظام «ذهن و زبان» پرداخته، «نظریّه ارتباطی» خاصّی را بر مبنای «نظامِ نطق و زبان» متشکّل از وجوه و ساحات سه گانه «قصد»، «طبع» و «عرف» پایه‏گذاری کرده است. سجستانی معتقد است که نقص، حذف و نادیده گرفتن هر یک از این اجزاء که در کنار هم، معنا و ارزش می‏یابند، ارجاع ندادن نطق به ناطق و در نتیجه گسستِ زنجیره سخن و برقرار نشدن ارتباط را به دنبال دارد. از امتیازات نظریّه ارتباطی وی این است که به بحث هرمنوتیک و تاویلِ سخن، به‌ویژه تاویل متون مقدّس، نیز پرداخته است. مقاله حاضر بر آن است که با معرّفی و بررسی «نظامِ ذهن و زبان و نظریّه ارتباطی سجستانی»، تصویری عینی و ملموس از آراء ارزشمندِ وی در این زمینه ارائه کند.