رویکرد دوگانه انوری به عرفان و تصوف

در سراسر تاریخ ادبیات فارسی، کمتر شاعری را می توان یافت که به اندازه انوری دچار تناقض گویی بوده باشد. روشن ترین نمونه تناقض گویی های این شاعر در رویکرد دوگانه وی به تصوف دیده می شود. درون‌مایه اشعار انوری در قصاید و مقطعات، با غزلیات و رباعیات تفاوت زیادی دارد؛ همان شاعری که در قصاید و مقطعات به مدح‌گویی و هجوکردن پرداخته، در غزلیات و برخی از رباعیات، چهره‌ای عارفانه از خود نشان داده و دم از قلندرصفتی زده است. تناقض‌گویی‌های فراوان انوری به ویژه در زمینه تصوف موجب شده است، خواننده اشعار این شاعر نتواند درباره شخصیت و نیز اشعار او داوری دقیقی داشته باشد. در مقاله پیش رو، با رویکردی تحلیلی- توصیفی، دیدگاه‌های متناقض انوری درباره تصوف و ریشه این دوگانگی ها بررسی شده است. به نظر می رسد، دوره شاعری انوری بیش از هر عامل دیگری در ایجاد این دوگانگی ها تاثیرگذار بوده است؛ معمولاً در آثاری که به سبک بینابین یا سبک دوره گذار نوشته شده اند، گونه‌ای آشفتگی سبکی دیده می‌شود. این دوگانگی ها نه تنها در اشعار انوری، بلکه در اشعار دیگر شاعران سده ششم نیز کمابیش وجود دارد؛ بر این اساس، نمی‌توان نفوذ مضامین صوفیانه را در اشعار انوری، لزوماً گواهی بر گرایش وی به تصوف دانست.