تحلیل رابطه گفتمان اخلاقی متن با شیوه بیان در دو اثر غلامحسین ساعدی

خوانش متن ادبی با رویکرد نقد اخلاقی می‏تواند بر اساس تشخیص مفاهیم و مضامین اخلاقی متن یا درک رابطه گفتمان اخلاقی متن با ساختار زیبایی‏شناسانه آن صورت پذیرد. در رویکردهای جدید نقد بر این نکته تاکید می‏شود که متن هنری بر دلالت‏های ضمنی استوار است و معنای آن، پنهان است. سرشت اثر ادبی اقتضا می‏کند که شیوه بیان بیشتر از موضوع مورد توجه قرار گیرد. پرسش پژوهش این است که نویسنده یک داستان ادبی، چگونه درک اخلاقی خود و مخاطب را با شیوه‏های روایت‏پردازی عمق می‏بخشد. مورد مطالعه، دو داستان از آثار غلامحسین ساعدی است و از نقد و تحلیل پژوهش‎‏های انجام یافته درباره این نویسنده چند نتیجه حاصل می‏شود: 1- اصلی‏ترین حوزه‏های معنایی که ساعدی به آنها توجه داشته، مضامین سیاسی، مسایل اجتماعی و روحی و روانی است. در این حوزه‏های معنایی، درون مایه اصلی آثار او پیوند مسایل اجتماعی با آسیب‏های فردی و ریشه داشتن فساد اخلاقی در اجتماع است که رگه‏هایی از اخلاق مارکسیستی را بازمی‏نماید. 2- ساعدی در تلفیق شیوه‏های مدرن داستان‏نویسی با آرمان‏های سیاسی و اجتماعی، گفتمان اخلاقی خود را در بیان زیبایی‏شناسانه و شگردهای روایی تولید کرده است. 3- واقع‏گرایی، ویژگی روساخت داستان‏های ساعدی است و تلفیق آن با نمادگرایی در ساختار درونی روایت، جنبه اخلاقی یا غیر اخلاقی رویدادها را تقویت می‏کند. 4- شخصیت در بیشتر داستان‏ها بر طرح غالب است و تاثیر اجتماع بیمار بر فساد اخلاقی فرد در ترسیم کنش و واکنش شخصیت‏ها و تجسم ذهن و روان پیچیده آنها نشان داده می‏شود. 5- فضاسازی و تجسم نمایشی بر شگردهای بلاغی و زبانی غالب است و تاثیر منفی یک کنش غیر اخلاقی از طریق فضاسازی به مخاطب القا می‏شود.