خوانش هرمنوتیکی- بینامتنی بیتی از دیوان حافظ بر مبنای نظریه بینامتنی «مایکل ریفاتر»

این جستار بر آن است تا با تکیه و تاکید بر بیت «از حیای لب شیرین تو ای چشمه نوش/ غرق آب و عرق اکنون شکری نیست که نیست»، لایه‌های معنایی پنهان متن را بر اساس رویکرد تحلیل هرمنوتیکی- بینامتنی مورد نظر «مایکل ریفاتر» واکاوی نماید. اساس رویکرد هرمنوتیکی ساختارگرایانه ریفاتر بر این اصل استوار است که وجوه بینامتنی شعر، به کمک نادستوری‌ها (قاعده‌گریزی‌های ادبی) در گذر از سطح اولیه معنا (خوانش خطی) به سطح زیرین و ژرف ساخت شعر (خوانش غیرخطی) آشکار می‌شود. به عقیده او، تلمیح یا نقل ‌قول، هیپوگرامی است که پیشتر در متنی دیگر به فعلیت رسیده است و در متن حاضر به سبب نوع خوانش مخاطب، بازیابی و دلالت‌های آن کشف می‌گردد. از نتایج کاربست چارچوب نظری ریفاتر برمی‌آید که ماتریس اندیشه حافظ در این بیت، غنایی و رمانتیک است و هیپوگرام آن نیز کاملاً همسو و متناظر با معیارهای آن ماتریس بنا شده است. خواننده در فرایند خوانش، از سطح بینامتنیت آشکار به منظومه خسرو و شیرین نظامی (هیپوگرام کلیشه‌ای و توصیفی)، با یاری هیپوگرام‌های پیش فرض و معناییِ ذهن خویش، به کشف لایه‌های معنایی زیرین متن رهنمون می‌شود. در واکاوی زیرساخت معنایی متن، گویا حافظ با استفاده از تمام ظرفیت‌های معناآفرینی ایهام و جادوی مجاورت واژگان، در پی بازنمایی نوع مخاطبه‌ و معاشقه با محبوب آرمانی خویش است.