گزینش، پذیرش و ویژگی‏های فرستاده (سفیر) در شاهنامه فردوسی

«فرستاده» در مفهوم مطلقِ میانجی در نامور نامه حکیم توس، جایگاه ویژه و حضوری چشم گیر دارد. مقاله حاضر که حاصل بررسی موضوع سفارت در سراسر شاهنامه فردوسی است، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در تبیین مواضع تیره و روشن آن کوشیده‏ است. مواضع تیره یعنی زوایای پنهان و ابعاد مغفول‌مانده امر خطیر سفارت را کاویده و یافته‏های نوی را درباره ارکان سه‏گانه آن(فرستنده، فرستاده، پذیرنده) به دست داده ‏است. در مواضع روشنِ سفارت یعنی آنچه کم و بیش در متون دیگر نیز به چشم می‏خورد، به برجسته‌سازی نکاتی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته، پرداخته‏ و نشان داده است که فرستاده همواره انتقال‏دهنده صِرف پیام‏ نبوده و از آنجایی که بخش اعظمی از کامیابی فرستنده بستگی به گزینش شخصی شایسته داشته ‏است، در انتخاب فرستاده افزون بر ویژگی‏هایی نظیر خصوصیات اخلاقی و همسویی روحیه وی با پیغامی که حامل آن بوده، حتی به زیبایی ظاهری و تناسب اندام او نیز توجه می‏شده است. ‏یافته‏های مقاله حاضر همچنین نشان می‏دهد که شان، میزان و حدود اختیار فرستادگان یکسان نبوده‏ است. به فرستادگانِ کاردان در کنار وظایف معمول، اختیار تام تفویض می‏شده است تا بنا به صلاح دید خویش و اقتضای شرایط، اجازه اتخاذ تصمیماتِ از پیش تعیین نشده را داشته باشند. فرستادگان نیز بنا بر آداب رایج و تجربیات و شگردهای شخصی، برای برآمدن مقصود، دقایقی را به کار می‏بسته‏اند که در جای خویش شایان توجه است. بررسی تمامی مصادیق پذیرشِ فرستاده در شاهنامه فردوسی نشان می‏دهد که هر چند پذیرفتنِ فرستاده آدابی داشته ‏است، پذیرنده وی در تمامی موقعیت‏ها خود را ملزم به رعایت آداب و آیین‏های پذیرش نمی‏دانسته، بلکه پایبندی به آدابِ یادشده تابعی از متغیرهایی همچون دوستانه یا خصمانه بودن روابط طرفین، شان فرستنده، شان فرستاده، محتوای پیام و... بوده است و پذیرنده، متناسب با آنها شیوه‏هایی را برای مواجهه با فرستاده برمی‏گزیده است که به تفصیل درباره آنها سخن خواهیم گفت.