تحلیل نظام ارزشی اخلاق در گفتمان «سمک عیار»: رویکرد نشانه معناشناختی

قصه‌ها و داستان‌های عامیانه از مواریث مهم و ارزشمند فرهنگ هر ملت به‌شمار می‌آیند که علاوه بر بیان رخدادهای گذشته، بیانگر رفتار، اندیشه و فرهنگ جاگرفته در لایه‌های بازمانده در تاریخ هر جامعه هستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- ­تحلیلی و با تکیه بر رویکرد نشانه ‌معناشناسی به بررسی نظام ارزشی اخلاقی در داستان «سمک ­عیار» پرداخته است. مسئله اصلی پژوهش این است که بر اساس چه سازوکاری، ارزش‌های اخلاقی درون گفتمان عیاری تولید می‌شوند. به عبارتی نظام ارزشی اخلاقی درون گفتمان عیاری، چه ارزش‌ها و الگوهایی را تولید می‌کند که مرزهای بین واقعیت و ایده‌آل‌گرایی را بر هم ریخته و نظام ارزش‌های عادی و رایج را به فراارزش‌های آرمانی و حتی اسطوره‌ای تغییر داده است؟ در واقع هدف اصلی این مقاله، بررسی کنش‌هایی است که اخلاقی آنها را به کار می‌گیرد تا از طریق آن الگوی ارزشی خود را تحقق بخشد. داده‌ها از کتاب سمک ­عیار به صورت هدفمند و بر اساس گفتمان‌های کنشی انتخاب شده‌اند. پس از تحلیل داده‌ها نتایج به­دست­آمده نشان می­دهد که چالش‌های ارزشی در بافت گفتمانی، زمینه را برای تبدیل یک ارزش به ارزش‌های دیگر فراهم می‌آورد و سبب گسترش دایرة ارزش‌ها و استعلای آنها می‌شود. به عبارتی عیاری، کارکردهای اجتماعی- فرهنگی رایج و نظام ارزش‌های معمول را به گونه‌های ارزشی و فراارزشی‌ همچون جمع­محوری، اسطوره­محوری، تعالی­محوری، ریسک‌پذیری، تجدیدپذیری، دگرمحوری، پیشگامی، جهتمندی در سبک زندگی کنشگران تبدیل می‌کند.