مباحث کلامی توحید در مثنوی‌های عطار

ادبیات عرفانی همواره با رمز و راز همراه بوده است؛ درک مفاهیم، تعابیر، اصطلاحات و مضامین مندرج در شعر و نثر عرفانی از جمله اصطلاحات و مضامین کلامی که با نماد‌ها و تمثیل‌های خاص آمیخته شده، هیچ گاه به سادگی ممکن نبوده است. آثار ارکان ادب عرفانی در عین سادگی سوالات عمیقی را در ذهن می‌آفریند که پاسخ به آنها نیاز به درک درست دیدگاه‌های عرفانی، مذهبی و کلامی مولفان دارد. عطار از جمله شعرای عارفی است که در تمامی آثار خود بسیاری از دیدگاه‌های اعتقادی و دینی خود را با ذوق عارفانه آمیخته است. این مقاله با روشی توصیفی - تحلیلی و با این فرض که اندیشه‌های عرفانی عطار آمیخته با اندیشه‌های کلامی اوست سعی دارد تاثیر مذاهب کلامی مختلف را بر مبانی فکری و عرفانی آثار عطار در بحث توحید بر پایه چهار مثنوی مشهور او بررسی کند. نتایج حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که نفوذ مباحث کلامی درآثار بررسی شده به حدی است که بررسی آثار عطار بدون آگاهی از دیدگاه‌های کلامی او ناتمام خواهد بود؛ هرچند اصرار بر انتساب عطار به یکی از مذاهب کلامی نیز راه به جایی نمی‌برد.

Theological Thoughts on Tawhid in Attar’s Masnavies

Mystical literature has always been accompanied by secrets and mysteries; and understanding the concepts, interpretations, terms and themes mentioned in mystical poems and proses such as theological themes has never been easy since they are mixed with special symbols and allegories. The elements of mystical literature, though not that complicated, bring up deep questions in mind, for which finding the answers requires true understanding of mystical, religious and theological insights of the authors. Attar is one of those mystic poets who has incorporated his beliefs and religious attitudes with a mystical virtue in all his works. Using a descriptiveanalytical method, assuming that Attar’s mystical thoughts are incorporated with his theological thoughts, this paper tries to investigate the effects of different theological schools on the intellectual and mystic basis of monotheism (Tawhid) theme in Attar’s works with respect to his wellknown four Masnavi books. The results show that the influence of theological issues on these works is too much that any account of Attar’s works without learning about his theological insights would be incomplete. However, it would be useless to insist on assigning him to one specific theological school.