تحلیل تقابل‌ها در اندیشه شمس تبریزی از منظر روان‌شناختی

در فرایند رشد روانی هر سوژۀ انسانی و به منظور اجتماعی شدن او، ذهن، ناگزیر از آموختن مقوله‎بندی‎ها و دسته‎بندی‌هاست. سوژۀ اجتماعی یاد می‌گیرد که اشیا، پدیدارها و مفاهیم را در قالب تقابل‎ها و جفت‎های مخالف دسته‎بندی کند و این مقوله‎بندی، یکی از شرایط الزامی ورود به حیات اجتماعی و دنیای نشانه‎هاست. وجوب این مقوله‌بندی‌ها ضرورت پذیرش قواعد ساختارمندی را در پی دارد؛ تا جایی که می‌توان گفت: انسان برای مفهوم‎سازی، نخست باید جهان را ساختار ببخشد و ساختاربخشی جز در قالب جفت‎های متقابل ممکن نیست. این نکته، یکی از بنیان‌های اصلی ساختارگرایی و دیگر نحله‌های مشابه آن در حوزۀ زبان، ذهن و امر اجتماعی است. اما اگر روان را در حالتی اصیل و پیشافرهنگی بررسی کنیم، این تقابل‌ها نشان از تقلیل و ساده‎سازی دارد و فقط به جهت دهی نیروی لیبیدو در جریان اجتماعی شدن اشاره می‎کند. به دیگر سخن، نیروی روان در حالت پیشافرهنگی خود، امری همگن و وحدتمند و یکه است که در جریان اجتماعی شدن، شقاق را تجربه می‌کند. این میل بازگشت به جهان وحدت، در تفکر شهودی و در نظام معرفتی عارفان مسلمان ما در قالب اندیشه‎های وحدت وجودی ظهور و بروز داشته است. تصویر این جهان وحدتمند که عمدۀ تقابل‎های آن در زیرساختشان رو به وحدت و یگانگی دارند، در قالب زبان که هستی یافته از تقابل هاست، سبب شده است تا برخی از متون عرفانی، خصلتی پارادوکسیکال یابد و امکانات شگرفی در آنها به وجود آید. از این نظر، مقالات شمس تبریزی، یکی از متون شاذ و برجسته است. در مقالۀ حاضر، بر پایۀ مفاهیم روان کاوانۀ یادشده، نشان داده‎ایم که در زیرساخت اندیشۀ شمس، تقابل‎های موجود در سطح امر خودآگاه و اجتماعی کنار گذاشته می‎شود و شمس در رویکرد معرفتی جدیدی، آنها را به مثابۀ امورِ ذاتاً هماهنگ می‎نگرد.

Analysis of Contradictions in Shams Tabrizi's Thought from a Psychological Perspective

In the process of psychological development of any human subject and in order to his socialization, the mind has to learn the categorizations and classifications.Social subject learns to classify the objects, phenomena and concepts in the form of opposites and opposite pairs, and this categorization is one of the necessary conditions for entering the social life and world of signs. The necessity of these categorizations necessitates the acceptance of structural rules; in other words, human being shall first give structure to the world for concept making, and giving structure is not possible except in the form of contrary couples.This point is one of the main foundations of structuralism and other similar items in the field of language, mind and social issues.But, if we study the psyche in an original and precultural state, the contradictions indicate the decrease and simplification, and only shows the direction of libido power in socialization current. In other words, the psychic force in its precultural state is a homogenous, unique and united issue experiencing the dissension during the socialization current.This desire to return to the world of unity has appeared in the intuitive thinking and in the epistemological system of our Muslim mystics in the form of the ideas of existential unity. The image of this unified world, in which most of the main contradictions are united in their infrastructure, in the form of a language that is the essence of contrasts, has caused some mystical texts get the paradoxical property and some considerable facilities made therein. In this regard, Shams Tabrizi's articles are one of the most prominent texts.In the present paper, based on the mentioned psychoanalytic concepts, we have shown that in the infrastructure of Shams's thought, the existing contradictions at the level of conscious and social matter are discarded and Shams views them as naturally harmonic affairs in a new epistemological approach.