تحلیل تطبیقی مفهوم اعتدال در اندرزهای «دینکرد ششم» و «شاهنامه» فردوسی

یکی از مفاهیم بنیادی در اندیشۀ ایرانی، اصل اعتدال و میانه روی در امور زندگی است که در کتاب ها و اندرزنامه های پهلوی به ویژه کتاب ششم دینکرد، مفصل‌ترین اندرزنامه به زبان پهلوی، نمود بارزی دارد. در شاهنامۀ فردوسی نیز که چکیدۀ فرهنگ ایران پیش از اسلام به شمار می آید، میانه گزینی، یکی از اصول اساسی است که در اندرزهای مختلف به آن تاکید شده است. در این مقاله کوشیده ایم تا به شیوه تطبیقی و با رویکرد تحلیل محتوا، همسانی های این دو کتاب را درباره اعتدال بازنماییم. نتایج تحقیق نشان می دهد که مفهوم اعتدال در دینکرد ششم و شاهنامۀ فردوسی به یکدیگر بسیار نزدیک است. در هر دو کتاب، افراط و تفریط از مصادیق شر و بدی هستند و خیر و نیکی که در میانه این دو قرار می‌گیرد، نماد اعتدال است. از سوی دیگر نیکی مساوی با کردار، پندار و گفتار نیک است؛ سه اصل مهم باور زرتشتی که با خرد، ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ دارند و انسان را به زندگی خردمندانه ای راهنمایی می کنند که اصل آن میانه روی است. بین اعتدال و عدل و داد نیز پیوند تنگاتنگی وجود دارد که مفهوم اشه در اندیشه مزدایی را تداعی می کند. گفتنی است که مفهوم اعتدال در دینکرد ششم با اندرزهای بخش تاریخی شاهنامه، به ویژه ابیات مربوط به دوران پادشاهی خسرو انوشیروان، تطابق بیشتری دارد و گاهی اندرزهایی کاملاً یکسان در این زمینه به چشم می خورد که بیانگر تاثیر گذاری دینکرد ششم بر شاهنامه یا منابع یکسان اندرزی دو کتاب است.

A comparative study of the concept of moderation inthe advices of the sixth Dinkard and in Ferdowsi's Shahnameh

One of the basic concepts in Iranian thought is the principle of moderation in life affairs, which is clearly reflected in Pahlavi books and advice letters, especially in the sixth book of Dinkard, the most detailed advice letter in the Pahlavi language. In Ferdowsi's Shahnameh, which is considered as the summary of preIslamic Iranian culture, moderation is one of the basic principles that has been emphasized in various advices.In this article, we have tried to represent the similarities of these two books on moderation in a comparative way and with a content analysis approach. The results show that the concept of moderation in the Sixth Dinkard and Ferdowsi’s Shahnameh are very close to one another. In both books, thr extremes of excessiveness are examples of evil, and the good that lies between them is a symbol of moderation. On the other hand, goodness equals goodwill, good thinking and good speech; Three important principles of Zoroastrian thought that are directly related to reason and guide people to a rational life based on moderation.There is also a close link between moderation and justice that evokes the concept of asha in Zoroastrian thought.It is noteworthy that the concept of moderation in the sixth Dinkard is more consistent with the recommendations of the historical part of the Shahnameh, especially poems related to the reign of Khosrow Anoshirvan, and sometimes the recommendations are quite similar which could be the result of the direct influence of the sixth Dinkard on Shahnameh or due tocommon sources for the two books.