تحلیل بازتاب داستان شیخ صنعان در برخی رمان‌های برگزیده فارسی

داستان «شیخ صنعان»، حکایت عشق و سرسپاری پیری راهدان به دختری از آیینی دیگر و کافر شدن پیر است. یکی از عرصه های بازتاب این حکایت، رمان فارسی است. این داستان در شمار قابل تاملی از رمان های فارسی، گاه به شکل بازآفرینی و گاه به شکل بازنویسی بازتاب یافته است. هدف پژوهش حاضر، نشان دادن و مقایسه و تحلیل بازنویسی ها و بازآفرینی های حکایت عرفانی شیخ صنعان در حوزۀ رمان فارسی، با تکیه بر رمانهای «یکلیا و تنهایی او»، «سووشون»، «طوبی و معنای شب» و «رود راوی» است. با بررسیهای انجام شده مشخص گردید که بی‌اختیاری در برابر عشق در هر چهار رمان مانند داستان شیخ صنعان مشهود است؛ اما نوع عکسالعمل شخصیتهای داستان بعد از دلسپاری به معشوق متفاوت است. همچنین تعالی شخصیت پیر از طریق عشق در هر چهار روایت اتفاق می‌افتد. در سرنوشت معشوق (زن) بعد از حادثۀ عشق نیز تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود. به جز «یکلیا و تنهایی او»، در سه داستان دیگر، زن نیز به رستگاری می‌رسد. همچنین در کنار انگیزۀ الهی برای دچار ساختن هر یک از شخصیت‌ها به حادثۀ عشق انگیزه‌های بیرونی و درونی دیگری نیز می‌توان برای گرایش شخصیت‌های زن به این جریان مطرح کرد. در رمان‌های «یکلیا و تنهایی او» و «رود راوی»، زن عنصری شیطانی است که عمداً بر سر راه زاهد قرار گرفته ‌است، در حالی که در دو رمان دیگر، معشوق خود با میل خود پا در راه عشق گذاشته ‌است.

Analysis of the reflection of Sheikh Sanaanstory in some selected Persian novels

The story of Sheikh Sanaan is the story of the love of an oldholy man and his surrender to a girl of another faiththat finally leades to him questioning his own faith.This story is reflected in a considerable number of Persian novels, sometimes in the form of recreation and sometimes in the form of rewriting.The aim of the present study is to show,compare and analyze the rewrites and recreations of Sheikh Sanaan's mystical story in Persian novel, based on these for novels: Yakoliaa va tanhaayie ou, Savushoun, Toubaa va manaay e shab and Roode Raavi. This study shows that, like the story of Sheikh Sanaan, helplessness in love is evident in all four novels; but the characters’ reaction to the realization of their infatuation is different in each story.The exaltation of the old man's character also occurs through love in all four narratives.There are also differences in the fate of the female beloved after the occurrence of love. Except for Yakoliaa va tanhaayie ou , in the other three stories, the woman is also saved. In addition to the divine motive to cause each of the characters to fall in love other external and internal motives can be consideredfor the tendency of female characters to this process.In the novels Yakoliaa va tanhaayie ou and Roode Raavi , the woman is an evil element who deliberately puts herself in the path of an ascetic man, while in the other two novels, her lover has voluntarily set foot on the path of love.