تحلیل گفتمانی ادبیات متعهد و اجتماعی با تکیه بر نظرگاه «اخوان ‌ثالث»

تحلیل گفتمان به عنوان رویکردی زبان‌شناسی از علوم اجتماعی به بررسی چگونگی پیوند آثار ادیبان با محیط اجتماعی و تاثیر این محیط بر روش و اسلوب آنها می‌پردازد. گفتمان ادبیات متعهد و اجتماعی از گفتمان‌های شناخته شده در حوزه ادب معاصر است که در این مقاله با استفاده از نظریه های لاکلا و موفه به تحلیل و بررسی علل شکل‌گیری و رویکرد «اخوان» در دفاع از این گفتمان می‌پردازیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گره‌خوردگی و پیوند ادبیات و جامعه باعث می‌شود که اخوان به عنوان سوژه تحت‌تاثیر کارکردهای گفتمانی زبانی و غیر زبانی و قدرت پشت گفتمانی ناشی از رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در بستر تاریخی مورد نظر، در موقعیت‌سوژگی قرار گیرد و با ایجاد بحران و ساختارشکنی در گفتمان‌های رقیب (موج نو، رمانتیک فردی و ادبیات فرم‌گرا) و درک دال‌های خالی گفتمان‌ها‌ی غیر خودی (توجه و تعهد ادبیات به مردم و جامعه) به تثبیت نظام گفتمانی خود بپردازد. وی در نظام معنایی گفتمان خودی، جامعه و نیازهای آن را (متغیر مستقل) اعم از هنر و ادبیات (متغیر وابسته) می‌داند و با تاکید بر دال مرکزی گفتمان خودی، دیگر دال های شناور (هنر، هنرمند، غزل، شعر و شاعر) را تعریف می‌کند و با استفاده از راهبردهای حاشیه‌رانی، برجسته‌سازی و غیریت‌سازی سعی دارد تا گفتمان خودی را تقویت و گفتمان‌های غیر خودی را تضعیف کند.

Discourse analysis committed and social literature Based on the ideas of AkhavānSāles

Discourse analysis as a linguistic approach to social science examines how literary works relate to the social environment and how these environments influence their method and style. Discourse of “committed and social literature” is one of the wellknown discourses in contemporary literature which is analyzed in this paper, using Laclau and Mouffe’s method. Here, the formation of this discourse and AkhavānSālesʾs approach to it has been studied. It is shown in this paper that the relationship between literature and society causes AkhavānSāles as subject to be influenced by linguistic and nonlinguistic discourse functions and the power behind the discourse. He consolidated his discourse system by creating deconstruction in rival discourses (Mojeno, Individual Romance, and Formalist Literature) and understanding the empty pointers of nonown discourses (literature's attention and commitment to people and society). In the semantic system of his own discourse, he considers society and its needs (as an independent variable) including art and literature (as a dependent variable) and by emphasizing the centeral pointer of one’s own discourse, he defines other floating pointers (such as art, artist, Ghazal, poem and poet). Using some strategies mentioned in this research, he seeks to strengthen his own discourse and weaken non own discourses.