نقد و بررسی نظریه فیلسوفان اسلامی در مساله رابطه نفس و بدن

فیلسوفان بزرگ مسلمان کوشیده‌اند که با طرح موجودات واسطی به‌نام روح بخاری و بدن مثالی که از بعضی جهات شبیه بدن جسمانی و از جهاتی دیگر فاقد بعضی از ویژگی‌های موجودات مادی و از این‌رو شبیه نفس مجرد است، مشکل رابطه نفس و بدن را حل کنند. اما بر این راه‌حل انتقاداتی وارد است، زیرا اوّلاً اگر تعامل مادی و مجرد، «محال ذاتی» باشد، چگونه از طریق وسایط «ممکن» می‌شود؟ اما اگر این تعامل، ممکن باشد، مشکل یاد شده، تنها به‌ نحوه و مکانیسم این رابطه تقلیل می‌یابد، که در این‌صورت باید از علوم متعددی برای تبیین این مکانیسم بهره گرفت. ثانیاً تعبیر «مجرد نسبی» درباره بدن مثالی و نظایر آن، تعبیری مسامحه‌آمیز، غیردقیق و نادرست است. زیرا چنین موجوداتی در حقیقت، چیزی غیر از نوعی ماده لطیف (به معنای عام آن) نیستند، یعنی اجسامی‌اند که برخی از ویژگی‌های اجسام معمولی را دارند و بعضی دیگر از آن‌ها را ندارند. اما چون ماده لطیف، مانند ماده متکاثف، به حوزه اجسام تعلق دارد و روح بخاری و بدن مثالی هم نوعی ماده لطیف‌اند، از این‌رو مشکل تعامل نفس و بدن حل نمی‌شود، زیرا باز هم این پرسش بدون پاسخ می‌ماند که نفس مجرد و ماده لطیف چگونه بر هم اثر می‌گذارند؟