کانت، فوکو و سنت انتقادی

روشنگری قرن هجدهم یکی از مهم‌ترین بنیادهای فرهنگ مدرن است و می‌توان فلسفه معاصر غرب را دیالکتیک و گفت‌وگوی روشنگری و جریان‌های منتقد آن دانست. گرچه سابقه مضامین فکری روشنگری را در اواخر قرون وسطی و حتی قبل از آن ریشه یابی کرده‌اند، برای نخستین بار در جستار روشنگری چیست؟ (و البته به نحو تلویحی در نقد‌های سه‌گانه و آثار سیاسی‌) کانت است که روشنگری و وضع مدرن صورت‌بندی فلسفی خود را می‌یابد. میشل فوکو، فیلسوف پست مدرن فرانسوی در باب رساله روشنگری کانت، سه جستار منتشر‌ کرده که نشانگر نوعی چرخش قابل ملاحظه در نگاه او به روشنگری است؛ نقد چیست؟(1978) کانت، روشنگری و انقلاب (1983) و روشنگری چیست؟(1984). این مقاله کوشیده تا از راه تحلیل و مقایسه چیستی روشنگری نزد کانت و فوکو به تبیین این چرخش بپردازد. فوکو روشنگری به مثابه یک دوره با اصول و مبانی جهان شمول را نفی کرده ، اما روشنگری به مثابه تداوم سنت انتقادی و هستی‌شناسیِ زمانِ حال (به عنوان یکی از جریان‌های مهم سنت فلسفی غرب) را می‌پذیرد.