چیستی «عقل فعال» در نظریۀ عقل نزد ابن‌باجه

«عقل فعال» در فلسفۀ ابن‌باجه در معرفت‌شناسی، اخلاق و سعادت انسان اهمیت دارد. ازاین‌رو مبحث «عقل فعال» از جهات مختلف مورد بحث است. «حقیقت عقل فعال» در جایگاه معرفتی و وجودی، صرف‌نظر از اهمیت آن برای غایت و سعادت انسان، مسئلۀ حاضر در این نوشتار است. پرسش این است عقل فعال چه جایگاهی وجودی و معرفتی در نظریۀ عقل ابن‌باجه دارد آیا در فرد انسانی و مربوط به نفس است یا در عالم بالا و امری جدای از انسان است؟ واحد است یا متکثر؟ ابن‌باجه جایگاه معرفتی افاضه‌کنندۀ علم و صور به عقول انسان و صور خیالی به حیوان برای عقل فعال قائل است و از حیث جایگاه وجودی عقل فعال نیز سخن او مشتت است و دربارۀ واحدیا کثیر بودن عقل در مراتب مختلف عقل، بنا بر معقولات آن عقل و نسبتی که با هیولا دارد سخن می‌گوید و عقل مستفاد و عقل فعال را از هرجهت واحد می‌داند. بر این اساس برای بررسی این مسئله و پاسخ به پرسش‌های مطرح شده ابتدا نفس ناطقه را تبیین می‌کنیم سپس به مراتب عقل و چیستی عقل فعال در ابن‌باجه پرداخته و در آخر هم به تحلیل و بررسی مطالب گفته‌شده می‌پردازیم. مقاله با روش توصیفی- تحلیلی نگارش شده است.

whatness active intellect in ibn bajjah’s theory of intellect

active intellect in ibn bajjah’s philosophy is important in epistemology, ethics and human happiness. therefore, the topic of active intellect is discussed in different ways. truth of active reason in the epistemological and existential position, regardless of its importance for the purpose and happiness of man, is the present issue of this article. the question is, what is the existential and epistemological place of active intellect in ibn bajjah’s theory of intellect. is it in the human person and related to the soul, or is it in the higher world and something separate from humans? is it one or plural? ibn bajjah assign to the active intellect has the epistemological position of imparting knowledge and forms to the intellects of human and imaginary images to animals, and in terms of the existential position of the active intellect, his words are mixed and he speaks about the unity or plurality of the intellect in different levels of the intellect, according to the rationality of that intellect and its relationship with the matter. it considers the useful intellect and the active intellect as one. therefore, in order to investigate this issue and answer the questions raised, we first explain the cognitive soul, then we discuss the levels of intellect and what is the active intellect in ibn bajjah. and finally, we will analyze and review the said content. the article is written with a descriptive-analytical method.