ارزیابی عملکرد شورای هماهنگی مدیریت حوضه آبریز زاینده رود

سازمان های حوضه رودخانه ای پیکره های سازمانی هستند که بستر تحقق رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب را در مقیاس یک حوضه آبریز فراهم می آورند. اینگونه سازمان ها به صور مختلف و با ماموریتهای گوناگون در سطح حوضه‌های رودخانه ای تشکیل می شوند و عوامل متعددی بر عملکرد آنها تاثیر می گذارند. در ایران پیشینه سازمان های حوضه آبریز به تشکیل شورای هماهنگی مدیریت حوضه آبریز زاینده‌رو‌د از سال 1392 و در ادامه تبدیل آن به کارگروه احیای زاینده رود در سال 1398، بر می گردد. پرسش مطرح این است که عملکرد این شورا در مدت شش سال فعالیت خود چگونه ارزیابی می شود. در نتیجه هدف این مقاله ارزیابی عملکرد این شورا به عنوان یک سازمان حوضه رودخانه ای، با استفاده از چارچوب تدوین شده برای ارزیابی عملکرد سازمان های حوضه رودخانه ای است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق مطالعه اسناد، پرسشنامه، بازدید میدانی و انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری شدند. ارزیابی عملکرد این شورا در سه بعد «کارایی»، «اثربخشی» و «یادگیری» انجام شد. در بعد کارایی نتایج این تحقیق نشان می دهد که شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود پشتوانه کارشناسی قوی ای نداشته و نتوانسته است مدیریت حوضه را به صورت تخصصی در دست بگیرد. از طرفی در این شورا مشارکت همکارانه به معنای واقعی وجود نداشت. علاوه بر عدم وجود همکاری، دید استانی و بخشی و بی اعتمادی نیز در این شورا به چشم می خورد. مساله بعد عدم وجود سازوکارهای الزام آور و مکانیسم پاسخگویی برای شورای هماهنگی و دیگر سازمان هایی است که ملزم به اجرای مصوبات شورای هماهنگی بودند. در بعد اثربخشی با توجه به اینکه اغلب تصمیمات شورا حول برنامه ریزی منابع و مصارف بود و تصمیم گیری با توجه به پیش بینی میزان آب در دسترس سالانه صورت می گرفت، تغییرات هیدرولوژیکی در حوضه اغلب وابسته به تغییرات بارش در حوضه بود و تاثیر زیادی از مصوبات شورا بر شرایط هیدرولوژیکی حوضه به چشم نمی خورد. نتایج این پژوهش نشان داد که علاوه بر عدم موفقیت شورای هماهنگی در مدیریت مسایل اجتماعی حوضه، این مسائل وارد شورای هماهنگی شده و بعضاً سبب عدم حصول به نتیجه در جلسات شده است. در بعد یادگیری این شورا به دلیل نداشتن اقتدار و اختیار کافی توانایی اصلاح و تغییر قوانین و مصوبات موجود را نداشت. به این معنی که نه تنها تصمیم گیری از پایین اتفاق نمی افتاد، بلکه قدرت اصلاح تصمیمات هم وجود نداشت. بنابراین نه تنها الگوی حکمرانی بالا به پایین با وجود این شورا تغییرات مثبتی نداشته و منجر به یادگیری موثر نشده است، بلکه در ترکیب کارگروه تخصصی ذیل شورای هماهنگی و مدعوین نیز تغییراتی ایجاد شده که به نظر متاثر از نگاه بخشی و استانی در حوضه است. بنابراین یادگیری در این زمینه مخرب نیز بوده است.

assessment of zayandehrud river basin council

river basin organizations (rbos) are organizational bodies that set the ground for the integrated water resources management approach in the scale of a basin. the forms and missions of such organizations are different in different river basins and their performances are affected by different factors. the first and only experience in iran regarding the establishment of an rbo is the zayandehrud river basin council which was established in 2013. the council then transformed to the zayendehrud restoration working group in 2019. this study aimed at assessing the performance of the zayandehrud council in the six years of its existence using a performance assessment framework developed in the study. the data needed were gathered through documents, questionnaires, field investigations and interviews. the performance of the council was assessed in three dimensions of “efficiency”, “effectiveness”, and “learning”. in terms of efficiency, the results showed that the council suffered from lack of professional human capacity and has not been successful in implementing the river basin management. collaborative participation was missing in the council. furthermore, sectorial thinking and mistrust dominated. there were also lack of binding and accountability mechanisms in the council and in the associated organizations responsible to implement its approvals. according to the effectiveness dimension, the council decisions were not affected by the basin hydrological conditions, rather they were mostly influenced by the expected available water to adjust water allocations. the council was also unsuccessful in resolving social challenges and sometimes even reaching decisions in the council’s meetings was hindered by such challenges. according to the learning dimension, the council was not authorized to check the persisting rules, neither was it allowed to modify the overarching taken decisions and policies. thus, the learning process has ended to destructive results.