بازتخصیص منابع آبخوان مشترک میان ذی‌نفعان بر مبنای نظریه ورشکستگی؛ مطالعه موردی: آبخوان نیشابور-سبزوار-عطائیه

در سال‌های اخیر، افزایش تقاضا برای بهره‌برداری از منابع مشترک آب زیرزمینی و حکمرانی نامناسب در تخصیص این منابع محدود، منجر به افزایش تعارضات میان ذی‌نفعان در مناطق مختلف جهان شده است. از این رو، با توجه به غالب بودن نیازهای آبی بر منابع قابل‌برداشت آبخوان‌ها، توسعه ساختاری مناسب برای بازتخصیص این منابع مشترک مبتنی بر اتفاق‌نظر میان ذی‌نفعان ضروری است. یکی از رویکرد‌های پُرکاربرد در این زمینه استفاده از روش نظریه ورشکستگی، به عنوان زیرمجموعه‌ای از نظریه بازی‌ها است. تاکنون از این رویکرد عمدتاً در بازتخصیص منابع آب سطحی استفاده شده است. در این پژوهش، چارچوبی مدون برای اعمال وزن ذی‌نفعان در روند بازتخصیص منابع آبخوان مشترک پیشنهاد شده است که منجر به بازتوزیع عادلانه‌ تر منابع مذکور در شرایط ورشکستگی خواهد شد. وزن‌دهی به ذی‌نفعان در پژوهش حاضر بر اساس تعریف و استخراج معیارهای توسعه پایدار در حوزه‌های کشاورزی، شرب و صنعت و در قالب روش تحلیل سلسله‌‎مراتبی انجام پذیرفت. با استفاده از کاربردی‌ترین روش ‌های نظریه ورشکستگی از قبیل روش‌ های تناسب (pro)، مقید به سود یکسان (cea)، مقید به ضرر یکسان (cel) و مقید به ضرر یکسان اصلاح شده (mcel) بصورت وزن ‌دار، بازتخصیص منابع آبخوان مشترک نیشابور-سبزوار-عطائیه، به عنوان یکی از مناطق دارای شرایط بحرانی ورشکستگی در ایران، انجام پذیرفت. تحلیل نتایج حاکی از آن است که برمبنای شاخص پایداری تخصیص ورشکستگی، روش وزن دار cea، روش برگزیده برای بازتخصیص منابع این آبخوان مشترک است. برمبنای این روش، دشت ‌های نیشابور، سبزوار و عطائیه می ‌توانند به ترتیب %39، %68 و %45 از تقاضای خود را دریافت کنند.

development of a model for reallocation of shared aquifer resources among stakeholders based on the bankruptcy approach; case study of neyshabour-sabzevar-ataiyeh

in recent years, the increased demand on the shared groundwater resources and inappropriate governance in allocating the limited resources has led to more conflicts between stakeholders in different regions of the world. therefore, due to the overburden of demands over the aquifer resources, it is necessary to develop an appropriate framework for reallocation of shared aquifer resources based on the consensus among stakeholders. in this regard, one of the widely-used approaches, is the bankruptcy theory, as a subset of the game theory. so far, this approach has been used commonly in the reallocation of surface water resources. in this research, after introduction and evaluation of the most important bankruptcy methods, the neyshabour-sabzevar-ataiyeh shared aquifer, as one of the most important study areas with the critical bankruptcy conditions in iran, were reallocated among the stakeholders. accordingly, in the proposed approach, the stakeholders’ weights were estimated using the hierarchical analysis process (ahp) considering the most important agricultural, drinking, and industrial sustainable development criteria. the weighted form of the most practical bankruptcy methods, including principle of proportionality (pro), constrained equal awards (cea), constrained equal losses (cel) and modified constrained equal losses (mcel) methodologies were used to reallocate the shared aquifer among the stakeholders. based on the bankruptcy allocation sustainability index, the weighted cea is selected for reallocating the shared aquifer among the stakeholders. according to the output related to this method, neyshabour, sabzevar and ataiyeh plains can receive 39%, 68% and 45% of their total demand, respectively.