سنجش نوآورانه شاخص فقر آبی بر پایه مدلهای ریاضی-تحلیلی موثر و داده‌محور در استان آذربایجان‌غربی

در سال های اخیر، با توجه به پدیده های خشک سالی، افزایش جمعیت و کاهش ذخایر آب های زیرزمینی، سنجش فقر آبی ضروری است. هدف اصلی در این مطالعه ارزیابی کمی و کیفی فقر منابع آب زیرزمینی بر اساس دو روش نوآورانه ریاضی-تحلیلی موثر و داده محور با درنظر گرفتن فاکتورهای شش ‌گانه ظرفیت، محیط‌زیست، زیرساخت ‌ها و دسترسی ‌‎ها، منابع آب، مدیریت و اقلیم (57 متغیر) (1398-1390) در استان آذربایجان‌غربی، است. ارزش شاخص فقر آبی جامع در دو مدل ریاضی-تحلیلی موثر و داده محور به ترتیب 53/03 و 53/67 به دست آمد. نتایج نشان می دهد که در مدل های مذکور فاکتورهای منابع آب، مدیریت و اقلیم باعث ایجاد ناپایداری نسبی در سامانه های منابع آب زیرزمینی، می ‌شود. بر اساس نتایج، شاخص فقر آبی جامع از سال 1390 تا سال 1396 روند صعودی داشته است، در حالیکه بعد از اجرای طرح ها و پروژه های مرتبط با مدیریت منابع آب زیرزمینی مقدار این شاخص نسبتاً به وضعیت ثابت رسیده است. سال ‌های 1390، 1392 و 1396 به ترتیب نقطه عطف تغییر حالت شاخص فقر آبی جامع از حالت خیلی کم به کم، کم به متوسط و متوسط به زیاد، است. لحاظ نمودن فاکتور اقلیم به همراه پدیده های کلیماتولوژی حدی در سنجش فقر آبی جامع به عنوان یکی از نوآوری ‌های منحصربفرد تحقیق حاضر می‌تواند در نحوه تصمیم گیری ‌ها و تدوین برنامه های مدیریتی در صنعت آب، نقشی کلیدی ایفا کند. همچنین، توسعه مدل داده‌‍ محور جهت سنجش شاخص فقر آبی با توجه به کاهش تعدد متغیرهای لحاظ شده، می ‌تواند در جلوگیری از اتلاف زمان، هزینه و منابع در انجام مطالعات پروژه های مرتبط با صنعت آب، بسیار موثر واقع شود. نهایتاً، بررسی تاثیر دو زیرپروژه مرتبط با طرح احیاء و تعادل ‌بخشی آب های زیرزمینی، شامل: 1- طرح تجهیز چاه ‌ها به ابزار اندازه ‌گیری هوشمند و 2- پروژه فرهنگ سازی و اطلاع رسانی، بر میزان شاخص فقر آبی نشان داد که پروژه های مذکور در مواردی نیاز به اصلاحات مدیریتی دارند که بایستی مورد توجه مدیران و سیاست‌گذاران قرار گیرند.

innovative measurement of water poverty index in west azerbaijan province based on effective data-mining mathematical-analytical models

in recent years, due to drought, population growth, and the decline in groundwater reserves, the water poverty became an essential measure to consider. the main objective of this study is to quantitatively and qualitatively assess the of groundwater resources poverty based on two innovative effective and data-mining mathematical-analytical methods considering the six factors of capacity, environment, infrastructure and access, water resources, management and climate (57 variables) in the west azerbaijan province for the period of 1390-1398 (2011-2019). the value of comprehensive water poverty index was obtained as 53.03 and 53.67 in two effective and data-mining mathematical-analytical models, respectively. the results showed that for the models the factors of water resources, management and climate cause relative unsustainability in groundwater resources systems. the comprehensive water poverty index has increased from 2012 to 2018, while the value of this index has reached a relatively stable status after the implementation of plans and projects related to groundwater resources management. the years 2011, 2013, and 2017 are respectively the milestones for the change of the status of the comprehensive water poverty index from very low to low, low to medium, and medium to high. as one of the unique innovations of the current research, considering the climate factor along with the extreme climatology phenomena in measuring comprehensive water poverty can play a key role in decision making and formulating management plans in water sector. also, the development of a data-mining model which reduces the number of variables included in the measurement of the water poverty index, can effectively reduce the time, cost and resources used for the water projects. finally, investigating the effect of the two sub-projects related to the groundwater reclamation and balancing plan i.e. 1) equipping wells with smart measuring tools, and 2) culture and information project, on the water poverty index showed that the mentioned projects in some cases require management reforms that should be taken into consideration by the managers and the policy makers.