مطالعۀ ساختارشناختی چوب و لایۀ رنگ در شیرسرهای خانۀ تقوی گرگان

سابقه و هدف: نقاشی روی چوب در ایران در زمان صفویه متداول شده و در دوره زندیه و قاجار به اوج خود رسید. هنر نقاشی و کتیبه نویسی بر روی چوب به عنوان یکی آرایه های منحصربه فرد در ایران رو به فراموشی بوده که مطالعات فن شناختی و آسیب شناختی آنها کمک بسزایی به حفظ و تداوم این گونه آثار خواهد نمود. حفاظت از چوب در بناهای تاریخی که آرایه های رنگی نیز بر روی آن اجرا شده، کار پیچیده ای است. چالش این کار، مربوط به ویژگی های چندگانه مادی اثر، نوع مداخلات و انتخاب مواد شیمیایی حفاظتی است که باید در این آثار مد نظر قرار گیرد. در واقع، با شناخت کامل اثر، می توان راهکار حفاظتی برای آن ارائه کرد. هدف از این مقاله، شناخت مواد، شناخت ساختار و شناخت آسیب لایه های مختلف شیرسرهای تاریخی خانه تقوی گرگان است که به‌صورت خلاصه، مطالعه فنی گفته می شود. این شیرسرها مربوط به سال 1209 ه.ق. است.مواد و روش ها: شیرسرهای چوبی خانه تقوی گرگان که در سطح زیرین آن کتیبه های نوشتاری به همراه نقوش گیاهی و کادربندی ها اجرا شده، نمونه های مطالعاتی این پژوهش است. نوع و میزان نمونه با توجه به ابهامات موجود و شیوه آزمایش انتخاب شد. در مجموع، چهار نمونه چوب و چهار نمونه رنگ تهیه گردید. برای مطالعه فنی این آثار، از میکروسکوپ عبوری، میکروسکوپ دیجیتال dino-lite plus و میکروسکوپ الکترونی روبشی (sem) مجهز به آشکارساز  edsاستفاده گردید. همچنین در شرایط استاندارد آزمایشگاهی، کشت قارچ و سنجش اسیدیته چوب انجام شد.نتایج: لکه های سیاه در بررسی با میکروسکوپ دیجیتال حکایت از حضور و رشد عوامل بیولوژیک بر روی سطح چوب دارند که در بخشی از آنها برای کشت و شناسایی قارچ ها نمونه‌برداری شد. مشاهدات اولیه با میکروسکوپ دیجیتال بر تخریب مواد متشکله چوب ناشی از عوامل بیولوژیک و کاهش استحکام و انسجام چوب است.در اولین بررسی، با توجه به مقاطع عرضی تمامی نمونه ها (سه نمونه) مشخص شد که نمونه‌ها از گونه چوب‌های پهن‌برگ هستند. آوندها به‌طور یکنواخت پراکنده شده اند. در مقطع مماسی اشعه چوبی تک سلولی و چند سلولی مشاهده می شود که پهنای آن تا حدود 25 سلول می رسد. اندازه آوند ها تقریباً یکسان و از نوع همگن و پراکنده آوند می باشد. در این نمونه آوندها دو تا چهارتایی به هم چسبیده‌اند. اندازه آوند ها به‌طور میانگین 59 میکرومتر اندازه گیری شد. همچنین فراوانی آوندها در هر میلیمتر مربع به‌طور میانگین 130 آوند در هر میلیمتر محاسبه شد. در دو نمونه 2021.g.t.3 و 2021.g.t.8 آوند ها ناهمسان، جدا و مقطع آنها نسبتاً گرد است. حفره‌ها ناهمگن و بخش روزنه دیده می شود و بعضی آنها تیل دار هستند. قطر آوندها از چوب بهاره و تابستانه مشخص می‌باشند. در مقطع مماسی اشعه چوبی تک سلولی و یا پر سلولی مشاهده می شود.در ادامه مطالعات، نمونه های مطالعاتی با میکروسکوپ الکترونی روبشی با بزرگ نمایی های مختلف بررسی شد. دیواره سلولی در نمونه ای دچار تضعیف شده و در حال فروپاشی است. همچنین رشد قارچ ها در میان ساختار چوبی به وضوح دیده می شود. در دو نمونه دیگر، دیواره های سلولزی به شدت دچار اضمحلال شده و شاهد گسستگی و گسیختگی بین لایه های سلولزی هستیم.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد چوب استفاده شده برای شیرسرهای تاریخی، راش و چوب بلندمازو است. همچنین قارچ‌هایی از نوع آسپرژیلوس تریوس، آلترناریا، آسپرژلوس نایجر و کلادوسپوریوم در ساختار چوب شناسایی شد. در ادامه، تخریب دیواره سلولی و اضمحلال ساختار چوب شناسایی گردید. همچنین از رنگ های آبی لاجورد، قرمز سرنج، گل سفید و مخلوط رنگ سیاه کربن و سیاه آهن بر روی چوب های تاریخی به عنوان نقش و نوشتار استفاده شده است. این مطالعه می تواند در جهت حفظ صحیح آثار چوبی تاریخی منطقه گرگان اهمیت بسزایی داشته باشد.

an investigation into the characterization of the painted wooden shir-sar of taqavi house in gorgan

background and objectives: painting on wood became popular in iran during the safavid period and reached its peak during the zand and qajar periods. the art of painting and writing inscriptions on wood as one of the unique arrays in iran has been forgotten and their technical and pathological studies will greatly help to preserve and perpetuate such works. preservation of wood in historical buildings, where color arrays are also applied, is a complex task. the challenge of this work is related to the multiple material characteristics of the work, the type of interventions and the selection of protective chemicals that should be considered in these works. in fact, by fully understanding the work, it is possible to provide a protection solution for it. the purpose of this article is to know the materials, structure and damage of the different layers of the historical headstones of the taqvi house in gorgan.methodology: the wooden lion heads of the taqvi house in gorgan, which have written inscriptions along with plant motifs and frames, are the study samples of the current research. the type and amount of the sample was chosen according to the existing uncertainties as well as the test method. in total, four wood samples and four paint samples were prepared. for the technical study of these works, transmission microscope, dino-lite plus digital microscope, scanning electron microscope (sem) equipped with eds detector were used. also, under standard laboratory conditions, mushroom cultivation and wood acidity were measured.results: the black spots in the examination with a digital microscope indicate the presence and growth of biological factors on the surface of wood, which were sampled in a part of them to cultivate and identify the fungi. initial observations with a digital microscope indicate the destruction of wood components caused by biological factors and the reduction of wood strength and cohesion. in the first investigation, according to the cross-sections of all the samples (three samples), it was found that the samples are broad-leaved woods. the vessels are evenly distributed. in the tangential section, single-celled and multi-celled wood rays can be seen, the width of which reaches about 25 cells. the size of the vessels is almost the same and of a homogeneous and scattered type of vessel. in this sample, two to four vessels are stuck together. the average size of the vessels was measured to be 59 micrometers. also, the frequency of vessels per square millimeter was calculated to be 130 vessels per millimeter on average. in two samples 2021.g.t.3 and 2021.g.t.8, the vessels are heterogeneous, separated and their cross section is relatively round. heterogeneous holes and part of the aperture can be seen and some of them are tiled. the diameter of the vessels is specific from spring and summer wood. in the tangential section, single-celled or multi-celled wood rays are observed. in the continuation of the studies, the study samples were examined with a scanning electron microscope with different magnifications. the cell wall in a sample is weakened and is collapsing. also, the growth of fungi can be clearly seen among the wooden structure. in the other two samples, the cellulosic walls are severely damaged and we see dissociation and rupture between the cellulosic layers.conclusion:the results of this study showed that the wood used for historical lion heads is beech and mazo wood. also, fungi such as aspergillus terius, alternaria, aspergillus niger and cladosporium were identified in the wood structure. in the following, the destruction of the cell wall and the decay of the wood structure were identified. also, azure blue, syringe red, white flowers, as well as a mixture of carbon black and iron black colors have been used on historical wood as patterns and writings. this study can be very important for the proper preservation of historical wooden works of gorgan region.