شناسایی مفهوم و ابعاد حسادت در قرآن‌ و حدیث و مقایسه آن با روان‌شناسی حسادت

مقدمه: حسد در متون اسلامی »تمنّای زوال نعمت از دیگری « معنا کرده‌اند. از طرفی در نقطه مقابل از »غبطه « یاد شده که به جای آرزوی زوال نعمت از دیگری، آرزوی دریافت آن نعمت برای خود مطرح است. حسادت وجهه‌ی همّت نوشته‌ها و منابع اسلامی بوده است، پژوهش‌هایی در مورد آن صورت گرفته است امّا این پژوهش‌ها با کاستی‌های روش‌شناختی مواجه بوده است. بدین خاطر هدف پژوهش حاضر در گام نخست، شناسایی مفهوم، ویژگی‌ها و ابعاد حسادت در قرآن‌ و متون روایی و مقایسه‌ی آن با مفهوم حسادت در روان‌شناسی بوده و در گام دوم نزدیک شدن به یک الگوی انسجام یافته‌ی اسلامی، مبتنی بر یافته‌ها و نتایج تحقیق بوده است.روش: روش تحقیق حاضر کیفی و ازنوع توصیفی اسنادی می‌باشد. نمونه مورد مطالعه، متنی و هدفمند شامل سه گروه به شرح ذیل بوده است: 1. تمام آیات قرآن‌ 2. متن کامل بحارالانوار 3. منابع معتبر روان‌شناسی. ابزارهای‌ اصلی مورد استفاده در این پژوهش، فیش‌های اخذ شده ازمنابع مورد بررسی‌، براساس جستجو در متن و رجوع به نمایه‌ها و جستجو از طریق نرم‌افزارهای مرتبط‌ بوده است. بعد از اتّخاذ نتایج از قرآن‌ و احادیث‌، توصیف وطبقه‌بندی اطلاعات بدست آمده، به شکل محتوایی انجام‌ گرفته است. از طرف دیگر‌، محتوای بدست آمده از احادیث و قرآن‌‌، با نتایج به دست آمده از علم روان‌شناسی مورد مقایسه قرار گرفته است. در ادامه نوع روابط بین مفاهیم و مقوله‌های اخذ شده تعیین، تا به یک الگو یا مدل به شکل همبسته نزدیک شویم.نتایج: یافته‌های به دست آمده با توجّه به ریشه حسادت، »ح س د «، در قرآن 5 مورد مطرح شده که ‌از لحاظ موقعیت سوره‌ها با موضوع حسادت یک بار در سوره‌های مکّی‌ آمده که شامل سوره فلق (بیستمین سوره نازله) است و ‌سه بار در سوره‌های مدنی شامل سوره فتح (صد و دوازدهمین سوره نازله)، سوره نساء (نود و دومین سوره نازله)، و سوره بقره (هشتاد و هفتمین سوره نازله) آمده است. لذا می‌توان غالب سوره‌هایی که موضوع حسادت در آن آمده است را »مدنی « دانست. در روایات بحارالانوار تعیین مفهوم و مقوله‌بندی موارد تعیین شده در بر گیرنده موارد زیر بود: مفهوم و نشانه شناسی حسادت، پیامد حسادت بر خود و دیگری، دامنه نمود حسادت، انواع حسادت، نمونه‌های حسادت، عوامل شکل‌گیری حسادت، چگونگی مقابله با حسادت و کاهش آن.بحث و نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد حسد با زمینه‌های سرشتی و تا حدی یادگیری مرتبط‌ است. همچنین از دو نوع حسادت مثبت و منفی و نیز حسادت غفلت و فتنه می توان سخن گفت. حسادت دارای پیامدهایی برای خود فرد و در صورت عینی شدن برای دیگری دارد. پس می‌توان از پیامدهای درون فردی و بین فردی سخن گفت. هرچند در متن روایات و قرآن از پناه بردن به خداوند به عنوان محوری ترین راه مقابله با حسادت یاد شده امّا شیوه‌های مقطعی نیز مطرح شده است. با این مقوله‌ها می‌توان از یک الگوی منسجم سخن گفت که گاه متفاوت و گاه در توازی با علم روان‌شناسی بوده است.