نقد و بررسی فلسفه بدبینی شیخ معرّه

ابوالعلا معرّی دارای اسلوبی ابتکاری و منحصربه‌فرد در فلسفه بدبینانه، سبک زندگی پوچ‌گرایانه و اخلاق ریاضت‌طلبانه است. وی به جبر مطلق در عالم هستی معتقد بوده و انسان را موجودی ذاتاً بدسرشت، از نظر عقلی، متحیر و به لحاظ روحی، محبوس می‌دانسته است که زندگی توام با بدبختی و رنج و آینده‌ای نامعلوم و تاریک در انتظار اوست. ابوالعلا پیشنهاد می‌دهد که انسان در برابر جبر الهی تسلیم شود و با گسترش خودرنجی، منتظر مرگ طبیعی باشد. این رویکرد اگرچه جنبه منفی دنیاپرستی و لذت‌گرایی مادی را آشکار می‌کند، از منظر مکاتب فلسفیِ مثبت‌گرا و دین جامع‌گرای اسلام دارای نقدهای جدی است؛ زیرا بُعد کمال‌خواهی و آخرت‌گرایی را مغفول گذاشته، اختیار انسان را انکار می‌کند و نظام شر را غالب می‌شمارد. در نتیجه تکلیف‌پذیری، نظام کیفر و پاداش، ارسال رسل و انزال کتب لغو شده، حکمت و عدالت الهی محل تردید قرار می‌گیرد و هدفمندی آفرینش انکار می‌شود. در این مقاله به ریشه‌یابی مبانی فلسفی و اخلاقی بدبینی و شوم‌گرایی شیخ معرَه و راهکارهای رهایی از این نوع تفکر پرداخته می‌شود.