چیستی و کاربردهای عقلانیت سلَفی در فهم متون دینی و نقد آن

عقلانیت کاربرد عقل و حضور آن در فرهنگ و جامعه است که گونه‌‌های مختلفی دارد؛ همچون عقلانیت ابزاری، انتقادی و عقلانیت اسلامی. مسئله این تحقیق تبیین چیستی، کارکردها و نقد عقلانیت سلفی است که در این تحقیق تلاش می‌شود با روش توصیفی و تحلیلی منظرگاه آن نسبت به فهم آموزه‌ها و گزاره‌‌های دینی، بیان گردد. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد که اساس نظام اندیشگی و عقلانیت سلفی را اهتمام جدی به دو منبع مهم شرعی یعنی «کتاب» و «سنت» و یک روش برجسته استنباطی یعنی منهج «سلف»، شکل می‌دهد. آنان به‌صورت متناقض‌ باآنکه به‌صورت نظری قیاس و استحسان و استصلاح را به‌عنوان قواعد و اصول اجتهادی‌شان، می‌پذیرند؛ اما در مقام عمل چنان شروط محدودکننده‌ای را پی می‌ریزند که درواقع پای «عقل» از ورود به این روش‌های اجتهادی کوتاه می‌گردد و این اصول به قواعد بسیار محدود فقهی در دایره متون و نصوص، تنزل مقام می‌یابند و از «اصول اجتهادی کارآمد» به «قواعد زائد و غیرضروری» تغییر شکل می‌دهند.

a critical study of the nature and applications of salafi rationality in understanding religious texts

rationality is the application of reason and its presence in culture and society; it has such different types as instrumental rationality, critical rationality and islamic rationality. by this research it is intended to explain the nature, functions and salafist rationality critically which in this research tries to express its perspective on understanding religious doctrines and propositions with a descriptive and analytical method. the findings of the research show that the basis of the salafist system of thought and rationality is formed by serious attention to two important religious sources, namely book and tradition, and an outstanding inferential method, namely the salafi method. contradictory to the fact that they theoretically accept qiyas, istihsan and istislah as the rules and principles of their ijtihad; however, in terms of practice, they find such limiting conditions that in fact reason is short of entering these methods of ijtihad and these principles are reduced to very limited rules of jurisprudence in the circle of texts, from effective ijtihad principles to redundant and unnecessary rules. keywords: salafi rationality, reason, qiyas, istihsan, istislah.