پژوهشی در سیمای شهر یزد در سده‏های نخستین دوره اسلامی

با ورود اسلام به سرزمین های ایران، تغییراتی در ساختار کالبدی شهرهای دوره قبل، یعنی ساسانی، صورت گرفت. ویژگی عمومی شهرهای این دوره، اهمیت ربض و توسعه یافتن این بخش است. به رغم وجود گزارش های جغرافیانگاران مسلمان و شناختی عمومی که از ساختار شهر های نخستین و عناصر شکل دهنده آن ها به دست داده شده است از سیمای برخی از شهرهای تاریخی ایران اطلاعات جامعی در دست نیست؛ یکی از مهم ترین این شهرها، یزد است؛ بر همین اساس، در پژوهش پیش رو که از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی است، وضعیت این شهر براساس اسناد تاریخی و معماری و باستان شناسی بررسی می شود. برآیند تحقیق نشان می دهد که شارستان شهر یزد، اندازه کوچکی داشته و دارای بارویی استوار با دو دروازه بوده است. یکی از دروازه ها با نام «درب مسجد» در جبهه جنوبی قرار داشته و دروازه دیگر «درب ایزد» یا «اندرو» بوده که در سمت شمالی شارستان ساخته شده است. بازار شهر و یکی از مساجد دوگانه در ربض پررونق شهر بوده است. مسجد دیگر، در درون شارستان واقع بوده است. توسعه این شهر، در سمت جنوب و جنوب غرب و جنوب شرق بوده است و محور بازار را در شکل دهی مسیر گسترش آن، به ویژه در دوره های بعد، باید عامل تعیین کننده دانست.

A Research in Architecture of Yazd City in the early Islamic Period

The arrival of Islam in Iranian territories led to the changes in architecture of Iranian cities of Sassanid period. The general feature of such cities was the expansion of its external part (Rabaz). The reports of Muslim geographers indicate that the structure of these cities, however, the information about the architecture of Iran's historical cities are incomplete and imprecise. Yazd city could be a good exle of these cities. This study aims to indicate the structure of Yazd city based on the historical, architectural and archeological documents with analytical descriptive approach. The outcome of this research demonstrates that the part of Sharestan, which was small, had a stable rart with two gates. One of these gates, known as Darb Masjed (The door of mosque), was located in the south of Sharestan. The second gate, known as Darb Izad or Andaru, was situated in the north of this part. The market and one of the central mosques were located in Rabaz and another mosque was situated in Sharestan. The important issue about this city was the expansion of this city in south, south _ west and south _ east. It is assumed that the market had influence on this expansion of this part in the next period.