ایالات گنجه و قراباغ براساس نسخ خطی دفترهای تحریر عثمانی

کمبود منابع در حوزۀ تاریخ اجتماعی ایران و به‌ ویژه قفقاز، آگاهی تاریخی ما را محدود کرده است. در این میان، با توجه به جایگاه برجسته‌ای که اسناد در بین منابع مکتوب دارند، تکیه‌گاه مناسبی برای پژوهش‌های تاریخی محسوب می‌شوند و تکمیل یافته‌های تاریخی مورخان، ارزش تحقیقی و استنادی را به آنها می‌بخشد. قفقاز از دورۀ باستان تاکنون، به‌علت موقعیت راهبردی، مورد توجه حکومت‌های ایران و حتی فرامنطقهای قرار گرفته است. ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های متنوع تجاری منطقۀ قفقاز، بستر مناسبی را برای رونق اقتصادی این ناحیه مهیا کرده است. در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا پس از معرفی اجمالی نسخ خطی دفاتر تحریر عثمانی در دو مقطع «1001 تا 1003 ق و 1142 تا 1143.ق/ 1595 – 1593 م و 1733 - 1732 م»، بر‌اساس نسخ خطی منحصربه‌فرد «لوای گنجه»، اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایالت گنجه و قراباغ بررسی شود. مقاله به‌صورت توصیفی - تحلیلی سازمان یافته است، بر‌اساس دستاوردهای پژوهش، نوع تقسیم ایالات به نواحی مختلف جمعیت‌شناسی، میزان و انواع مالیات‌ها، تولیدات کشاورزی، ترکیب قومی، انواع فعالیت‌های اقتصادی، میزان درآمد مالیاتی و سیر تحولات سیاسی منطقه، در مقاطع مختلف مشخص و تا حد امکان علل اقتصادی و اجتماعی مهاجرت‌ها و تغییرات اجتماعی تشریح شده است.

the states of ganja and karabagh based on the manuscripts of ottoman notebooks

the scarcity of resources in the social history of iran and particularly the caucasus has hindered our historical understanding. meanwhile, documents, as primary written sources, are deemed valuable for historical research, lending credibility and citation worth to historical findings. given its strategic significance, the caucasus has been a focal point for iran’s and regional governments’ attention since ancient times. the diverse commercial potential of the caucasus region has fostered an environment conducive to economic prosperity. this study aimed to shed light on the social and economic conditions of ganja and karabagh states, focusing on the manuscripts of ottoman writings from two distinct periods, 1001 to 1003 a.h. and 1142 to 1143 a.h./1595-1593 ad and 1733-1732 ad, based on unique manuscripts. the article was structured in a descriptive-analytical manner, delving into research achievements, the demographic division of states, taxation, agricultural products, ethnic composition, economic activities, tax revenue, and political developments in the region. it identified economic and social drivers of migrations and elucidated social changes to the best extent possible.keywords: writing offices, ottoman, caucasus, ganja, karabaghintroductionin the 16th century, corresponding to the 10th century ah, and again in the 18th century, corresponding to the 12th century ah, the ottomans, upon capturing territories in the northwest of iran, established administrative offices known as tahrir offices. these offices were instrumental in recording intricate details of social, financial, and even political matters. without delving into and studying the extant manuscript books, it is impossible to conduct a comprehensive and reliable research on these regions.