تاثیرگذاری صوفیان و سادات در گسترش اسلام در ماوراءالنهر طی چهار قرن اول هجری

مسلمان‌ شدن ترکان ماوراءالنهر، تحت تاثیر عواملی چند از‌جمله فتوحات، تجارت و مهاجرت گروه‌های مختلف انجام شد. قبل از پیروزی مسلمانان بر ترکان در سال 652م/32ه‌، آیین پرستش ارواح نیاکان، روح آسمان و مظاهر طبیعی بین ترکان رواج داشت و البته قبایلی از ترکان هم پیروِ آیین بودایی‌، دین مسیحی، یهودی و برخی زرتشتی بودند، بنابراین با ادیان توحیدی آشنایی داشتند؛ اما به‌تدریج و تحت تاثیر عواملی، پس از مقاومت‌های اولیه مقابل سپاه مسلمانان، دین بیشتر ترکان اسلام شد و در این مهم، گروه‌هایی مانند صوفیان، زهاد و سادات هم نقش داشتند. با توجه به اهمیت نهادینه‌شدن اسلام در بین ترکان، مقالۀ پیش رو با روش تحلیلی-توصیفی در پی پاسخ به این سوال است که آیا‌ در اسلام‌پذیری ترکان، نقش پررنگ‌تری برای سادات نسبت‌به صوفیان قائل می‌شوند؟ بر‌اساس یافته‌های پژوهش، عمده‌ترین دلیل مهاجرت سادات به ماوراءالنهر، دوری آن از مرکز خلافت بود. در‌واقع با توجه به اینکه سادات، خلفا را غاصب حکومت می‌دانستند، همواره باعث غضب خلفا می‌شدند، برای حفظ امنیت خود به‌اجبار‌ مهاجرت می‌کردند و ضمن مجاورت با قبایل ترک، با آنها پیوند می‌یافتند، حتی در حراست از ثغور شرکت می‌کردند. همچنین با اشتغال به حرفه‌های مختلف مانند تجارت و صنعت، به‌تدریج جزئی از جامعۀ آنها می‌شدند و با فعالیت‌های فرهنگی بزرگان سادات که بیشتر از‌طریق آموزش تعالیم اسلام و ذکر اخبار و شرح‌حال پیامبر و بزرگان صدر اسلام ‌انجام می‌شد، در شناخت کامل‌تری از اسلام بسیار موثر بودند.صوفیان که بیشتر از خراسان به این نواحی وارد می‌شدند، تحت‌فشار گروهی از منتقدان مسالک صوفیه در جهت یافتن مناطق امن برای ترویج افکار خود، راهی مناطق مذبور می‌شدند و چون تعالیم آنها خالی از رنگ عتاب و عذاب بود، برای عده‌ای جذابیت بیشتری داشت. درنتیجه با توجه به حسن شهرت و نفوذی که سادات در اثر دیانت داشتند و نیز به‌علت رفتار حسنۀ آنها با مردم، همچنین به‌عنوان منسوبان به پیامبر(ص)، با برگزاری کلاس‌های درس و حل معضلات شرعی‌، ذکر احادیث و تالیف کتب در منطقه، حضور بسیار تاثیر‌گذاری داشتند؛ بنابراین باید پذیرفت که نسبت‌به صوفیان نقش موثرتری در نهادینه‌ شدن اسلام بین ترکان داشتند.

investigating the role of sufis and sayyids (sadat) in spreading islam in central asia during the first four centuries of islam

several factors, including conquests, trade, and the migration of various groups, influenced thecentral asian turks’ conversion to islam. before the muslims conquered central asia, which beganin 652 ad/32 ah with the surrender of māhūy marzbān to abd allah ibn amir, the governor ofbasra, worshiping the ancestors’ spirits and the spirit of the sky and natural manifestations had beenprevalent among the turks. of course, some tribes of turks were also buddhist, nestorian, jewish,and zoroastrian. therefore, they were familiar with monotheistic religions; however, gradually anddue to factors after the initial resistance against the muslim army, islam became the religion of themajority of turks. groups such as sufis, hermits, and sayyids (sadat) also played a role in this important matter. considering the significance of the institutionalization of islam among the turks,the present study seeks to answer the question of whether it is possible to assign a stronger role tosadat than the sufis in the islamization of the turks. as findings demonstrate, the main reason forsadat’s migration to central asia was its distance from the capital of the caliphate. since sadatconsidered the caliphs usurpers of the government, they were always angry with the caliphs. thus,they were forced to migrate in order to maintain security, and while being close to the turkic tribes,they joined with them and even participated in protecting frontiers. in addition, by engaging in variousoccupations such as trade and industry, they gradually became a part of the turkic community. thesadat elders’ cultural activities, mostly done through teaching islamic thoughts and reciting news andbiographies (sunnat) of the prophet muhammad and the elders of islam, were very effective in a morecomplete understanding of islam. the sufis, mainly migrating from khorasan due to the pressure ofcritics of sufism to find safe areas to promote their ideas, went to those regions. their teachings weredevoid of reproach and torment, so they were more attractive to some people. as a result, becausesadat was present in the region by holding classes and solving sharia problems, mentioning hadithsand writing books, it can be said that they played a more effective role in the institutionalization ofislam among the turks than the sufis.