به کارگیری چارچوب مفهومی‌ «نظم دسترسی محدود» برای تفسیر تحولات در دولت ساسانیان

تفسیر تحولات دولت ساسانیان به‌ عنوان دولتی که بسیاری از رویه‌هایش مبنایی برای دولت‌های بعدی ایرانی بوده است، می‌تواند به تعمیق شناخت تاریخ ایران کمک کند. تفاسیر متنوع و گاه ناسازگاری برای تحولات مهم، ظهور این دولت، اقدامات شاهان بزرگ، جنبش مزدکیان و سقوط آن ارائه شده است. فرض این مقاله این است که استفاده از یک چارچوب نظری برای همۀ حوادث، تفسیر جامع‌تر و یکپارچه‌تری را فراهم می‌کند. چون واضعان چارچوب مفهومی «دولت طبیعی» آن را چارچوبی برای تفسیر تاریخ مکتوب بشر دانسته‌اند، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که آیا چارچوب مفهومی ‌دولت طبیعی، قادر به ارائۀ تفسیری رضایت‌بخش از تحولات دولت ساسانی است؟ بنابراین روش پژوهش تحلیلی-توصیفی و کتابخانه‌ای است. در چارچوب مفهومی دولت طبیعی، دولت ائتلافی از نخبگانی است که کنترلشان را بر فعالیت‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، دینی و اداری جامعه طوری اعمال می‌کنند که بیشترین رانت برایشان فراهم شود؛ بنابراین تحولات در دولت همان تغییرات در اعضای ائتلاف یا اهمیت آنها در اثر تغییر در منابع رانت، قدرت اعضا و شرایط محیطی است. در این مقاله قابلیت رضایت‌بخش این چارچوب برای تفسیر تحولات و حوادث مهم در دولت ساسانی، با توجه به نقش اعضای ائتلاف در تولید رانت و اعمال خشونت، در یک دوره‌بندی پنج‌گانه و توضیح ویژگی‌های هر دوره نشان داده می‌شود.

using the conceptual framework of limited access order to interpret the changes in the sassanid state

interpreting trends in the sassanid state, the practices of which have been the basis for subsequent iranian states, can deepen the knowledge of iran’s history. various interpretations have been presented for its rise, the great kings, the mazdakian movement, and its fall. this paper supposed that using a theoretical framework for interpreting all the events could provide a more comprehensive and integrated interpretation.  since the developers of the conceptual framework of the &natural state& have considered it a framework for interpreting the written history of humans, the main question of the current research was whether this conceptual framework could provide a satisfactory interpretation of trends in the sassanid state.