بازخوانی روایت آزادسازی هرمز با تکیه بر متون تاریخی به زبان فارسی

یکی از موضوعات مهم دورۀ صفویه، چالش‌های آنان با بیگانگان در خلیج‌فارس، مانند پرتغالی‌هاست. تا پیش از ورود استعمارگران به خلیج‌فارس، این شاهراه مهم تجاری، محل مبادلات آزاد اقتصادی و کانونی برای مبادلات تجاری اقوام و ملل مختلف بود. تسلط پرتغالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بر خلیج‌فارس، باعث رکود حیات اقتصادی و اجتماعی اهالی این منطقه و از بین رفتن تجارت آزاد شد. سلطۀ پرتغالی‌ها که بیش از یک قرن به طول انجامید، سرانجام در زمان شاه‌عباس اول خاتمه داده شد. یکی از مسائل مهم در خاتمه‌بخشیدن به تسلط پرتغالی‌ها بر این نواحی و به‌ویژه دربارۀ جزیرۀ هرمز، نقش بریتانیاست که از سوی برخی مورخان غربی، بسیار مبالغه‌آمیز مطرح شده است. این مسئله به صورتی است که برخی مورخان حضور نیروهای بریتانیا را در این نبردها، مهم‌ترین عامل شکست پرتغالی‌ها قلمداد کرده‌اند. این پژوهش، بازخوانی و تحلیل این پیش‌فرض، با اتکا به روایات ایرانی است. سوال اساسی آن است که کیفیت و نقش نیروهای بریتانیایی و ایرانی در آزادسازی هرمز، در روایات و متون مهم فارسی مربوط به این نبرد چگونه مطرح شده است؟ به نظر می‌رسد که با توجه به متون تاریخی فارسی و به‌ویژه آثار منظوم، نقش و اثرگذاری نیروهای ایرانی در آزادسازی هرمز بسیار بیشتر از انگلیسی‌ها بوده است. در این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی، این موضوع بررسی شده است.

rereading the narrative of “the liberation of hormuz” based on the historical text in persian

one of the important issues of the safavid period is their challenges with foreigners, such as the portuguese, in the persian gulf. the portuguese domination over the persian gulf led to some effects regarding economic and social life in this region and destruction of free trade. the portuguese rullling, which lasted for more than a century, finally ended during the reign of shah abbas i. one of the important issues in ending the portuguese domination over these areas and especially on hormuz island was the british role, which has been exaggerated by some western historians. these battles are considered the most important reason for the defeat of the portuguese. this research was based on rereading and analysis of this premise by relying on iranian traditions. the basic question was whether the quality and role of the government and iranian forces in the liberation of hormuz had been specified in important persian texts and traditions for this battle. it seemed that the role and iranian forces in liberating hormuz was much greater than that of the british according to persian historical texts and especially poems. in this research, this issue was investigated through an analytical-descriptive method.