تعیین محدوده یثرب/مدینه در دوره پیامبر؛ رویکردی انتقادی به مطالعه‌های خاورشناسی

در ابتدای دوران اسلامی، یثرب از سکونتگاه‌های عمده منطقه حجاز بود. به‌علت مهاجرت پیامبر(ص) به آنجا و شکل‌گیری حکومت پیامبر در آن سرزمین و همچنین نزول بخش درخور توجهی از پیام‌های الهی در یثرب، این سکونتگاه اهمیت چشمگیری داشت. این مقاله بر آن است دریابد مستشرقان تا چه اندازه موفق شده‌اند به واقعیت تاریخی یثرب/مدینه نزدیک شوند و همچنین تصورشان از محدوده یثرب/مدینه چگونه است. برای پاسخ به این مسئله ابتدا آرای خاورشناسان درباره یثرب/مدینه مرور می‌شود؛ سپس نتایج مطالعه‌های خاورشناسی با آخرین دستاوردهای پژوهشگران مسلمان، در حوزه تاریخ محلی مدینه، مقایسه خواهد شد تا میزان مطابقت آنها با یکدیگر مشخص شود. از سوی دیگر، به‌علت محاصره‌بودن سکونتگاه مدینه در میان دشت‌گدازه‌های یثرب، برای تعیین مساحت این سکونتگاه از سامانه gis استفاده خواهد شد. نتایج نشان می‌دهند باوجود پژوهش‌های متعدد مدینه‌شناختی، خاورشناسان بر سر محدوده آن به توافق نرسیده‌‏اند. خاورشناسان الگوی «دولت‌شهر مدینه» ولهاوزن (j.wellhausen) را دنبال نکردند. الگوی «شهرک مدینه» که فرانتس بوهل (f.buhl) در آغاز سده بیست میلادی/چهاردهم هجری و نیز هَری مانت (h.munt) در پایان آن مطرح کرد توجیه کافی نداشت. وات (w.watt) بین تعبیر «واحه» و «شهرک» در تردید ماند و لِکِر (m.lecker) الگوی «شهرک‏های خوشه‌ای» را دنبال کرد. درنهایت، شولر (m.scholler) بدون اینکه برای سکونتگاه یثرب الگویی ارائه کند یا نامی بر آن نهد، برای نخستین‌بار مساحت یثرب/مدینه را معادل «چندین مایل مربع» دانست که چندان صائب نبود. نقشه‌های بازسازی‌شده خاورشناسان نیز به طور معمول گویای الگوی «شهرک» بودند و مساحت اندک مدینه را به 25 هکتار تقلیل می‌دادند؛ در حالی که مطالعه‌های انجام شده روی سکونتگاه‏های طوایف اوس و خزرج نشان می‌داد مساحت این منطقه بالغ بر چهار هزار هکتار بوده است.

Determination of the Scope of Yathrib/alMedina in the period of the Prophet; A Critical Approach to Oriental Studies

Yathrib was one of the main settlements in the Hijaz region in early Islam, and it was of great importance because the Prophet migrated from Mecca to Yathrib and founded his state there and many Quranic verses has received in its environment. The question is to what extent were orientalists able to approach the historical geographical reality of the Yathrib and how we could evaluate their views on the border of Yathrib? To answer this question, the orientalist views are presented first, then the results of the other studies are compared with them, in order to identify the errors found in the Oriental studies. On the other hand, due to the siege of Yathrib in the center of lava field area, the GIS will be used to measure the area of the settlement. The results show that, despite numerous studies on Yathrib, orientalists have not reached agreement on its scope. The orientalists did not follow the model of the city state suggested by Wellhausen. The model of the town settlement, presented by Frants Buhl at the beginning of the 20st century and Harry Munt in the end, was not justified enough. Watt remained in doubt between the oasis and the town, and Lacker spoke of the pattern of cluster towns. Ultimately, Marco Schöller did not provide the Yathrib settlement model, but he was the first to measure the Yatrabi area:"a few square miles", but it was not helpful. On the other hand, the reconstructed maps also shows pattern of town considering its area as a limited region reduced to 25 hectares. While studies on the settlements of the Aws and Khazraj subtrebes show that the area they were live was more than 4000 hectares.