پیشینۀ چنگ ساسانی و مقایسۀ آن در دیگر تمدن های خاور نزدیک باستان

چنگ در میان سازهای زهی موجود در تمدن های کهن، دارای جایگاه ویژه ای بوده است. تاکنون دربارۀ پیشینۀ ساز چنگ و تکامل آن در دنیای باستان، پ‍ژوهش چندانی صورت نگرفته، حال آن که منابع تاریخی و داده‌های باستان شناسی، اطلاعات ارزنده ای در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. ابداع و تکامل آلات موسیقی به ویژه چنگ، در یک حوزۀ تمدنی رخ نداده است و با توجه به این که اشترکات فرهنگی تمدن‌های خاورنزدیک باستان بر قدمت تمدنی این سرزمین‌ها بر یکدیگر چیرگی دارد، دلایل مختلفی نظیر شرایط محیطی، جغرافیایی، فرهنگی و ... بر تکامل این ساز تاثیرگذار بوده‌اند. در بین متون مکتوب بر جای‌مانده از دورۀ ساسانی، در بندهش، خسرو کواذان و ریدگ و درخت آسوریک از این ساز نام برده شده و بر روی نگارهکندها، موزاییک‌ها، ظروف نقره‌ای، پیکرک‌ها و مهرها تصویر آن نقر شده است. چنگ در دوره ساسانی، ساز تکامل یافته‌‌ای است که آبشخور آن تمدن‌های کهن میان‌رودان، مصر، سومر و ایلام است. شباهت برخی از انواع این چنگ‌ها در بین سومریان و ایلامیان با ساسانیان گواه این مدعاست. در بین انواع چنگ های موجود در این تمدن‌ها، نوعی چنگ که در متون پهلوی بدان ون، وین گویند، فقط در دوره ساسانی رواج داشته است. این پژوهش به صورت توصیفیتحلیلی انجام گرفته و در جمع‌آوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای و جستجو در اسناد و یافته‌های باستان‌شناسی، بهره برده شده است. این پژوهش بر آن است تا از روی داده‌های باستان‌شناختی و مکتوب، چنگ دورۀ ساسانی را با ادوار پیش از خود مقایسه کرده، ویژگی‌های ظاهری این ساز را شناسایی نماید. تعریف و توصیف چنگ در این پژوهش براساس شکل ظاهری آن‌ها در داده‌های باستانشناسی و تعاریف موجود در منابع علم سازشناسی صورت گرفته است.

Background of Harp in Sasanian period and its comparison with other civilizations in Ancient Near East

Among the existing chordophones it is harp (in Persian, Chang) that had a special position in ancient civilizations. No investigation has yet been conducted on the history of harp and its development in different periods; however, in this regard, historical sources and archeological data provide valuable information for researchers. Musical instruments, especially harp, have not been invented and developed during one civilization. Due to cultural similarities of Ancient Near East civilizations and their supremacy over these civilizations, the development of this musical instrument may be effected by various factors such as environmental, geographical, cultural, and etc. It has been mentioned in texts dated to Sassanid era like Bundahišn, Husraw ī Kawādān ud Rēdagē, and Draxt Ī Āsūrīg, as well as appeared in sculptures, mosaics, silverware, figurines, and seals. Harp originated in ancient civilization of Mesopotamia, ancient Egypt, Sumer, and Elam was developed in Sassanid era. It can be evidenced by resemblance of some types of Sumerian and Elamite harps to Sassanid harps. According to Pahlavi texts, Van or Vin is a kind of harp which was widely used in Sassanid era. This type of research is a descriptiveanalytical one. Library research was used to gather relevant data based on archaeological findings and documents. The aims of this research were to compare Sassanid harps to the eras before it, and to define its structure. Structural elements are described using archaeological evidence and Organology literature.