ﺗﺄملی بر نقش سپهسالاران در تضعیف و سقوط حکومت سامانیان

منصب سپهسالار عالی‌ترین مقام نظامی حکومت سامانیان و درواقع، فرمانده لشکریان سامانی بود. در دورﮤ نخست حکومت سامانیان که دوران اقتدار امیران سامانی بود، یعنی از زمان امیر اسماعیل تا زمان امیر نصر (279تا331ق/893تا942م)، سپهسالاران در تحولات نقش کم‌رنگی داشتند؛ اما از دوران امیر نوح تا سقوط حکومت سامانی که دوران ضعف و انحطاط سامانیان محسوب می‌شود، به‌علت ازدیاد قدرت و نفوذ سپهسالاران، در تحولات و مناسبات قدرت حکومت سامانیان آنها به مهم‌ترین رکن تبدیل شدند. درواقع در این دوره، سپهسالاران علاوه‌بر حوزه اختیارات خود، یعنی مدیریت و فرماندهی ارتش سامانی، در اموری همچون منازعات و چالش‌های جانشینی و نیز عزل و نصب وزیران دخالت می‌کردند. پیامد این دخالت‌ها نابسامانی و آشفتگی امور و درنهایت، تضعیف حکومت سامانی بود. علاوه بر آن سپهسالاران با استمداد از آل‌بویه، در روند موضع‌گیری علیه امیران و وزیران سامانی، زمینه دخالت آل‌بویه را در امور داخلی سامانیان فراهم کردند و ضربه‌های نهایی را بر پیکره حکومت سامانی وارد کردند. باید در نظر گرفت که در تداوم روند رو به افول قدرت سامانیان، از اواسط عمر این سلسله تا پایان آن، سپهسالاران بیشترین سهم را داشته‌اند؛ بنابراین در این پژوهش نقش و ﺗﺄثیر سپهسالاران در افول تدریجی و سرانجام سقوط حکومت سامانی ارزیابی می‌شود و به روش توصیفی‌تحلیلی صحت این گزاره سنجیده می‌شود.