«تزکیه» به مثابه «تربیت سلبی» در برابر «تدسیه» به مثابه «تربیت ایجابی»

یکی از چالش‌های اصلی در تعلیم و تربیت امروز، غلبه یافتن وجه ایجابی بر وجه سلبی آن و هجوم پی‌در‌پی طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی در مدارس و مراکز فرهنگی و تربیتی است که بدون توجه به اصل تزکیه (آماده‌سازی و رغبت‌انگیزی) ارایه می‌شود و موجب ناهمخوانی و بلکه تعارض و تضاد‌مندی میان درون‌دادها و برون‌دادها شده است.پیراستن انسان از آرایه‌های آلاینده تعلیم و تربیت ایجابی و عاریه‌ای‌، که مغایر با فطرت پاک و ناب اوست، یکی از مهم‌ترین و در عین حال دشوارترین راهکارهای ورود به ساحت «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» و خروج از ساحت «تدسیه به مثابه تربیت ایجابی» است.در این مقاله تلاش شده است تا وجه سلبی تربیت در قالب مفهوم قرآنی «تزکیه» از نظر مبانی، رویکرد و روش، با وجه ایجابی آن مورد مقایسه و مقابله قرار گیرد تا از این راه بتوان به الگوی برخاسته از تعالیم قرآنی و عرفانی تربیت بازگشت.دو گزاره بنیادی در رویکرد «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» عبارت‌اند از: «لا اِلهَ اِلّا الله»، و «اِنّا للهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» که در اولی، نفی و سلب آنچه ما را از فطرت خویش دور می‌سازد و در دومی بازگشت و رجعت تعالی‌بخش به درون‌مایه‌های وجودی و تلاش برای فعلیت بخشیدن آنهاست.