تفاوت‌های علم‌النفس اشراقی و مشایی و نتایج تربیتی آن

پژوهش حاضر به تطبیق و مقایسه علم‌النفس اشراقی و مشایی و نتایج تربیتی آن پرداخته است. این تحقیق از نوع نظری و روش مورد استفاده در آن تحلیل اسنادی است و سرانجام به سه نتیجه دست یافته است: 1. فلسفه مشا و اشراق در باب علم‌النفس مشترکاتی دارند، مانند اذعان به اینکه انسان موجودی ترکیب‌یافته از نفس و بدن است و نفس موجودی مجرد، زوال‌ناپذیر و دارای ظرفیت و قابلیت‌های بی‌پایان است و با ارتباط متقابلی که با بدن دارد، می‌تواند با تعلیم و تربیت ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خود را به فعلیت برساند؛ 2. علم‌النفس اشراقی با علم‌النفس مشایی تفاوت‌های جدّی در تعاریف و اصطلاحات، ادبیات، حوزه و قلمرو، متدلوژی، جهت‌گیری،‌ محتوا و نتایج دارد؛ 3. نتایج تربیتی علم‌النفس مشا و اشراق نیز متفاوت است، از جمله اینکه: هدف غایی در فلسفه مشا سعادت انسان است، اما در فلسفه اشراق، هدف غایی تربیت، جداشدن و بریدن از تعلقات و وابستگی‌های مادی و انقطاع کامل از غیرخداست، بدانسان که جز خدا نبیند و به جز او نخواهد. اما اصول تربیتی مشترک در فلسفه مشا و اشراق عبارتند از: اصل تدریج،‌ اصل دوام و استمرار، اصل اعتدال،‌ اصل مهرورزی و اصل کرامت. اما در فلسفه اشراق باطن‌گرایی، توجه به سیر باطن، آخرت‌گرایی،‌ بازگشت به وطن اصلی و تلطیف سِرّ نیز اضافه شده است و روش‌های تربیت در فلسفه اشراق نیز عبارتند از:‌ تلقین، خلوت، ذکر، یاد مرگ و قیامت... .