جایگاه مفهوم ایمان در تربیت اسلامی

در قرآن کریم گرچه به ایمان آوردن دستور داده شده ولی در برخی آیات آن، ایمان امری غیر ارادی و هدیه ای الهی شمرده شده است. این چالشی تیوریک بر راه تربیت دینی است و تا این گشوده نشود، امکان تربیت دینی در عمل نخواهد بود. در این نوشتار، به روش توصیفی- تحلیلی، نگرش های تفسیری خردگرا بررسی گردیده و کوشیده شده است با تفسیری حاشیه ای (و نه کانونی) از طباطبایی و نگاهی کانونی (و نه حاشیه ای) از غزالی راهی برای این چالش پیشنهاد شود و دلالت های آن در تربیت دینی روشن گردد. نتیجه بررسی ها این شد که آن گروه از آیاتی که ایمان را در اراده خداوندی دانسته است در یک تراز؛ و آیاتی که ایمان را در اراده بشر دانسته اند در ترازی دیگر باید معنی کرد. در ترازِ نخست سخن بر سر تمهیدِ مقدماتِ ایمانِ راستین است. آدمی باید بکوشد که ایمان راستین را دریافت دارد و برای این کار بسترسازی لازم است. این بسترها پالودن دل آدمی از عواطف منفی و خویِ بد و آراستن آن به عواطف مثبت و خوی نیک است. با این کوشش ها، مقدمات فراز آمدن به تراز دوم آماده می گردد که ایمان راستین، ای بسا چونان هدیه ای الهی به بشر ارزانی داشته شده و فرد با چشم جان، متعلق ایمان را خواهد دید و به آرامش خواهد رسید. بنابراین، تربیت دینی را باید بر احساسات و عواطف شاگردان متمرکز نمود. در چنین تربیتی نخست باید احساسات شاگرد را در مسیری مثبت جاری کرد و عواطف او را درگیر ایمان کرد. پالودن دل از عواطف منفی و آراستن آن با عواطف مثبت زمینه‌ساز فهمی ژرف می‌گردد که امکان روی آوردن به ایمان را برای او ممکن می‌سازد.