تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت

هدف از انجام این پژوهش بررسی تجدید تجربه‌ی تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به‌عنوان برون‌رفتی از چالش‌های موجود در نظام تعلیم و تربیت است‌‌‌. اخوان‌الصفا از جمله اندیشمندان اسلامی است که اهتمام ویژه‌‌ای به تربیت عقلانی در پرتو آموزه‌های دینی داشته‌اند، از منظر این اندیشمندان تربیت یعنی حرکت از قوه به فعل یا حرکت از امکان به وجود‌‌‌. تعلیم و تربیت تلاش (معلمان) برای پرورش و ارتباط با دانش‌آموز است‌‌‌. همچنان که در این مسیر انگاره‌های جدید تعلیم و تربیت ناظر بر تعامل با فراگیر از سوی مربیان تاکید شده است‌‌‌. اخوان تربیت عقلانی را از قوه به فعل رساندن نهاده‌های سرشتی انسان ‌می‌دانند و تصریح می‌کنند که عالمان علّامه بالفعل و متعلمان، علّامه بالقوه‌اند و تعلیم چیزی نیست مگر به فعلیت رساندن آنچه بالقوه است، و یادگیری هم رسیدن از قوّه به فعلیت است‌‌‌. ناظر بر این مبنا وظیفه معلم به‌روزرسانی استعدادها و مهارت‌های بالقوه فراگیران است‌‌‌. بدین ترتیب می‌توان گفت که آموزش کنش و واکنش بین دو قطب تربیت، یعنی بین معلم و متعلم است‌‌‌. از سوی دیگر به رهاوردهای تجربه عقلانی اخوان در تربیت رسمی اشاراتی خواهد شد‌‌‌. به‌گونه‌‌ای که تربیت در پرتوانگاره‌ی عقل شاید بتواند از بار مشکلات موجود در تربیت رسمی بکاهد و فراگیران را برای زندگیِ بهتری تمهید نماید‌‌‌. پژوهش حاضر کیفی است و از روش تحلیلی- اسنادی بهره می‌گیرد که با گرد‌‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌‌ای انجام گرفته است‌‌‌.  این پژوهش را می‌توان از جمله پژوهش‌های فلسفه تعلیم و تربیت دانست چراکه ابتدا فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا را بررسی کرده و سپس به تامل و استنتاج دلالت‌های تربیتی آن می‌پردازد‌‌‌. در پژوهش کنونی با مطالعه منابع گوناگون در قالب استخراج، تجزیه و تحلیل و طبقه‌بندی متون در آثار اخوان‌الصفا، به‌ویژه رسائل اخوان‌الصفا، پیرامون تربیت عقلانی و استخراج دلالت‌های تربیتی آن صورت گرفته است‌‌‌. پژوهشگر سعی در تفسیر و تفهیم مطالب استخراج‌شده و تبیین آنها دارد، و در نهایت در پایان در این تحقیق، با ارائه نتیجه‌‌گیری، حاصل این بررسی بیان شده است‌‌‌. روش به‌کار‌رفته در بررسی پاسخ به سوالات پژوهش، روش توصیفی - تحلیلی است، که با استفاده از منابع مکتوب صورت می‌گیرد‌‌‌. در این پژوهش فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به‌عنوان مبنایی برای تربیت عقلانی و معنوی انسان در نظر گرفته می‌شود، در این راستا از روش تحلیل محتوای کیفی مفهومی برای مشخص شدن فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا و بررسی دلالت‌های تربیتی آن استفاده می‌شود‌‌‌.یافته‌های پژوهش کنونی نشان می‌دهد که راهکارهای برون‌رفتن از چالش‌های نظام تعلیم و تربیت موجود با توجه به تربیت عقلانی اخوان‌الصفا عبارتند از‌‌: 1- تلفیق علم و عمل؛ 2- تهذیب نفس؛ ‌‌‌3- تفاوت‌های فردی به مثابه نقطه‌ی آغاز 4- اهتمام به نقش خانواده؛ 5- اهمیت تخصص‌گرایی؛ 6- عطف و توجه به آخرت؛ 7- ضرورت نگاه به خود.راهکارهای برون‌رفتن از چالش‌های نظام تعلیم‌وتربیت با توجه به تجربه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به شرح زیر معرفی گردید:راهکار تلفیق علم و عمل‌‌: متاسفانه یکی از بزرگترین مشکلات نظام آموزشی ما این است که مربیان و متربیان بسیاری از مطالبی که فراگرفته‌اند را در عمل به کار نمی‌گیرند و به آن عمل نمی‌کنند لذا اخوان‌الصفا در تعلیم و تربیت عمل به آموخته‌‌‌‌ها را اهتمام ویژه‌‌ای داشته‌اند و آن را به‌عنوان خصلتی که متعلم به آن نیازمند است برشمرده‌اند، و علم و عمل را ملازم به یکدیگر دانسته و به آن تاکید کرده‌اند‌‌‌.راهکار تهذیب نفس: در دیدگاه اخوان‌الصفا نیز، تزکیه نفس از اهمیت بالایی برخوردار بود و این گروه از اساتید مسلمان با تکیه بر تفسیر قرآن و روایات اسلامی، روش‌هایی را برای تزکیه نفس ارائه دادند‌‌‌. در این دیدگاه، تزکیه نفس به‌عنوان یکی از مراحل تکاملی و پیشرفتی در زندگی انسان در نظر گرفته می‌شد و هدف آن، به دست آوردن آرامش و صفای دل بود‌‌‌. به همین دلیل، تزکیه نفس به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین مسائل در فلسفه و عرفان اسلامی در نظر گرفته می‌شد و در تربیت شخصیت‌های شایسته و اخلاقی بسیار موثر بود‌‌‌.راهکار توجه به تفاوت‌های فردی متربیان‌‌: اخوان‌الصفا به‌عنوان اندیشمندان مسلمان در تعالیم خود، متناسب با احوال مخاطبان سخن می‌گویند و با توجه به شخصیت و افکار و آرای متعلمان به دعوت آنها مبادرت می‌ورزند‌‌‌. توجه اخوان به تفاوت‌‌‌‌ها منحصر به تفاوت‌های اجتماعی و طبقاتی نبوده، بلکه هویت فرهنگی افراد را به طور عام مورد توجه قرار می‌داده‌اند‌‌‌. توجه اخوان به تفاوت‌های فردی به‌گونه‌‌ای است که آنها حتی مراحل رشد شناختی را مورد تاکید قرار داده‌اند‌‌‌.

renewing the rational education experience of the ikhwān al-safā as a way out of the challenges in the education system

the purpose of this research is to examine the revival of the intellectual training experience of akhvan alsafa as a solution to the existing challenges in the education system. akhvan alsafa is among the islamic thinkers who have placed special emphasis on intellectual training in light of religious teachings, from the perspective of these thinkers, training is the movement from potentiality to actuality or the transition from possibility to existence. teaching and training involve the efforts of teachers to nurture and connect with students. in this regard, new training paradigms emphasize interaction with learners by trainers. the akhvan considers intellectual training to be the process of actualizing the innate potentials of human beings, asserting that scholars are actualized knowers and learners are potential knowers; thus, training is nothing but the actualization of what is potential, and learning is the transition from potentiality to actuality. based on this foundation, the teacher’s duty is to update the potentials and skills of learners. therefore, it can be said that training is an interactive process between two poles of teaching: the teacher and the learner. on the other hand, references will be made to the outcomes of the intellectual experiences of  akhvan in formal training. it is suggested that training, in light of intellectual concepts, may alleviate some of the existing problems in formal education and prepare learners for a better life. this research is qualitative and employs an analytical- documentary method, gathering information through library studies. this study can be classified as part of educational philosophy research, as it first examines the philosophy of intellectual training of  akhvan alsafa and then reflects on and deduces its educational implications.in the current research, various sources have been studied through the extraction, analysis, and classification of texts in the works of  akhvan alsafa, particularly in the risālahs of akhvan alsafa, concerning intellectual training and the extraction of its educational implications. the researcher aims to interpret and clarify the extracted materials and explain them. ultimately, a conclusion will be presented at the end of this study to summarize the findings. the method used in this research to address the research questions is descriptive-analytical, which is conducted using written sources. in this study, the philosophy of intellectual training of the akhvan alsafa is considered as a basis for the intellectual and spiritual education of human beings. in this context, a qualitative content analysis method is employed to clarify the philosophy of intellectual training of akhvan alsafa and to examine its educational implications.the findings of the current research indicate that the solutions for overcoming the challenges of the existing education system, based on the intellectual training of the akhvan alsafa, include: 1) integration of knowledge and practice 2) self-purification 3) individual differences as a starting point 4) emphasis on the role of family 5) importance of specialization 6) attention to the afterlife 7) necessity of self-reflection.the solutions for overcoming the challenges of the education system, considering the experience of intellectual training from the akhvan alsafa are introduced as follows:integration of knowledge and practice: unfortunately, one of the biggest problems in our educational system is that many educators and learners do not apply what they have learned in practice. therefore, akhvan alsafa placed special emphasis on applying learned knowledge in education, considering it a necessary trait for learners. they viewed knowledge and practice as interrelated and stressed their importance together.solutions for self-purification: in the view of the akhvan alsafa, self-purification holds significant importance.