بازنمایی آموزه‌های دینی در کتب درسی؛ تحلیل محتوای کلیه کتب دوره اول ابتدایی براساس مولفه‌های آموزه‌های دینی

هدف از این پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی دوره ابتدایی براساس میزان توجه به آموزه‌های دینی بود. روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمّی و جامعه پژوهش شامل تمامی کتا‌ب‌های درسی دوره ابتدایی پایه‌های اول تا سوم بود که در سال تحصیلی 1399−1400 در مدارس ابتدایی مورد استفاده قرار گرفتند. بر این اساس 22 عنوان کتاب با 423 درس، 2455 صفحه و 2469 تصویر به‌صورت تمام شماری، بررسی و تحلیل شدند. واحد زمینه در فرایند تحلیل محتوا، صفحه و واحد ثبت، تصویر و مضمون بود. فرایند کدگذاری به شیوه قیاسی و براساس مولفه‌های آموزه‌های دینی (آموزه‌‌های اعتقادی، آموزه‌های اخلاقی−ارزشی، آموزه‌های مناسکی−عملی، آموزه‌های عاطفی) مستخرج از مبانی نظری و مشورت با 7 تن از اساتید تربیت دینی، انجام گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی (مجذور خی) و برای مطالعه پایایی، از شیوه بازآزمایی بهره‌گیری شد که میزان توافق محاسبه شده به‌عنوان معیاری برای پایایی کدگذاری، 79٪ محاسبه گردید. یافته‌ها نشان داد مولفه ارزش‌های اخلاقی−ارزشی بالاترین فراوانی و آموزه‌های عاطفی کمترین فراوانی را در بین مولفه‌ها دارا هستند. کتاب‌های هدیه‌های آسمان، فارسی و قرآن بیشترین برخورداری از آموزه‌ها را دارند و کمترین میزان در کتب علوم تجربی مشاهده می‌شود و همه کتاب‌ها در آموزش آموزه‌های دینی مضمون محور هستند.

representating religious teachings in textbooks; analysis of the content of the elementary school textbooks based on the components of religious teachings

this study aimed to analyze the content of elementary school textbooks based on the amount of attention to religious teachings. the study method was quantitative content analysis, and the research community included all the textbooks of grades one to three students which were used in elementary schools in the academic year of 2020-2021. thus, 22 textbook titles with 423 lessons, 2455 pages, and 2469 images were reviewed and analyzed. the context unit in the content analysis process was the page and the recording unit was the image and theme. the coding process was carried out in a comparative manner and based on the components of religious teachings (ideological teachings, moral-religious teachings, ritual-practical teachings, emotional teachings) extracted from theoretical foundations and consultation with 7 religious education professors. descriptive statistics and inferential statistics (chi-square) were used for data analysis, and retest method for reliability; therefore the amount of agreement calculated as a criterion of coding reliability was 79%. the findings showed that the component of moral-religious values had the highest frequency and emotional teachings had the lowest frequency among the components. the textbooks hedyeh asemani (heavenly gift), adabiyat farsi (farsi literature), and qur’an curriculum had the most teachings, and the least teachings were examined in the textbooks of olom tajrobi (science), and all textbooks are thematic in teaching religious teachings.